Այս վերնագրի իւրաքանչիւր բառը կը պահանջէ կարճ բացատրութիւն մը, որպէսզի աւելի ըմբռնելի դառնայ վերլուծման մեկնակէտը։ «Արեւմտահայ» հասկացութիւնը, ի հարկէ, միայն կարելի է հասկնալ լեզուական իմաստով։ Մեծ Եղեռնի հետեւանքով յառաջացած աղէտալի խզումը եւ ցրուումը ենթադրեց «Արեւմտեան Հայաստան» (մերթ՝ Թրքահայաստան) հասկացութեան շիջումը որպէս մշակութային երեւոյթ եւ ծնունդը «Սփիւռք» հասկացութեան, որ իր վերջնական ձեւաւորումը սկսաւ ստանալ յատկապէս 1960ական թուականներուն, երբ վերապրողներուն եւ անոնց որդիներուն շառաւիղները ասպարէզ իջան։ Հետեւաբար, եթէ «արեւմտահայ» եւ «սփիւռքահայ» հասկացութիւններուն միջեւ ժառանգական գիծ մը կայ, անիկա ապահովուած է լեզուական գործօնի՝ արեւմտահայերէնի առկայութեամբ։ Հասկնալի է, ուրեմն, որ Սփիւռքի (խօսքը միշտ այսպէս կոչուած «դասական»՝ յետ-1915 Սփիւռքի, եւ ո՛չ թէ Հայաստանի երկրորդ անկախութեան ընթացքին յառաջացած «նոր» Սփիւռքի մասին է, որուն լեզուական գործօնը արդէն տարբեր է) այսպէս ասած մայրենի լեզուն արեւմտահայերէնն է, բայց հոն ստեղծագործուող գրականութիւնը այլեւս սփիւռքահայ կոչուելու վաւերական հիմքերը ունի՝ դեռ Նիկողոս Սարաֆեանի եւ Շահան Շահնուրի անուններով խորհրդանշուած «Փարիզի տղոց» օրերէն, եւ ա՛լ աւելիով՝ 1960ական թուականներուն հրապարակ իջած ու Պէյրութի «Ահեկան» հանդէսի շուրջ բոլորուած սերունդի օրերէն։ Բնական է, որ այդ գրականութիւնը իր բովանդակութեամբ, բնոյթով եւ այլ յատկանիշներով ամբողջութեամբ սփիւռքեան կնիք մը չունի, այսինքն՝ սփիւռքեան սահմանումի, հոգեբանութեան, վայրի, գոյութեան խնդիրները չ՚արծարծեր, բայց անշուշտ աշխարհագրական պատկանելիութեամբ մաս կը կազմէ Սփիւռքին։ Սփիւռքեան վերոյիշեալ կնիքը կ՚ենթադրէ, առաջին հերթին, ցոլացնել այն գիտակցութիւնը, թէ սփիւռքեան կացութիւնը ինքնաբաւ ու փակ միջավայրի մը ապրելակերպէն հեռու է, այլ պարտաւոր է փոխազդել շրջակայ միջավայրին եւ մշակոյթներուն հետ։ Իսկ այս փոխազդեցութեան առաջին գիծին վրայ կու գայ լեզուի հարցը։ Եթէ արեւմտահայերէնը Սփիւռքի մայրենի լեզուն է, այս բանաձեւումը պէտք է տարածուի նաեւ գրականութեան վրայ։ Բայց ի՞նչ է կարգավիճակը այն գրականութեան, որ Սփիւռքի