Արվեստ և մշակույթ

Բրիտանական թանգարանում պահվող Անահիտ աստվածուհու արձանից պահպանված մասերն առաջիկա ամիսներին ցուցադրվելու են Հայաստանի պատմության թանգարանում։ Որտեղի՞ց ու ինչպե՞ս էին մնացորդները հասել աշխարհի ամենանշանակալի արվեստի և պատմության թանգարաններից մեկն ու ինչպե՞ս են բերվել Երևան, ներկայացնում է Լիլիթ Ավագյանը։

Հայաստանում Հիսուս Քրիստոսի արձան կառուցելու մասին հայտնի գործարար Գագիկ Ծառուկյանը հայտարարել էր 2022-ի հունվարին, ու թեև արդեն աշխատանքի հիմնական մասն արված է, սակայն մինչ օրս չի դադարում արձանի և՛ մտքի, և՛ կատարման մասին քննադատությունը։ Անի Գևորգյանի ֆոտոպատումն անդրադառնում է արձանի «ճանապարհին»։

«Հայաստան» գրաֆիկական էսսեն անդրադառնում է ժամանակակից Երևանի հարաբերություններին իր անցյալի հետ։ Արմեն Հայաստանցու և Հարութ Թումաղյանի երեք մասից բաղկացած էսսեն ներկայացնում է քաղաքի հասարակական-քաղաքական և մշակութային կյանքը՝ քաղաքային տեսանկյունից։

«Ինչո՞ւ քրիստոնեություն» հարցին, որ պատումների այս շարքի վերնագիրն է, հայ ժողովուրդը պատասխանեց I դարից մինչև III դարի ինքնազոհաբերություններով, որոնք համարյա անտեսված են մեր պատմաբանների կողմից։ Վերին բարձրագույն արդար զորության հետ կապի միջոցներից մեկին է նվիրված Վահրամ Մարտիրոսյանի այս շարքի վերջին պատումը:

Անկախ հոգևորական վերնախավի վարքից, նրա և աշխարհիկ իշխանության միջև հարաբերություններից, տասնյակ միլիոնավոր հայերի համար քրիստոնեությունը եղել է արժեհամակարգային խարիսխ, հաղորդակցություն՝ վերին բարձրագույն արդար զորության հետ, գրում է Վահրամ Մարտիրոսյանը` անդրադառնալով XV-XVIII դարերի մարտահրավերներին։

Հայերեն տպագրված «Աստվածաշունչը» ահռելի նշանակություն ունեցավ հայերի քրիստոնեական ինքնությունը, ազգային արժանապատվության զգացումն ամրապնդելու առումով։ Վահրամ Մարտիրոսյանն անդրադառնում է «կաթոլիկական գրաքննության» ոչ դյուրին ժամանակներում ստեղծված գրքի պատմությանն ու ներկայացնում այն իրականություն դարձրած երախտավորներին։

Տասնյակ հազարավոր ֆրանսիացիներ, գերմանացիներ, իտալացիներ, նորմաններ ոտքի ելան՝ «անհավատների» գերությունից ազատագրելու սուրբ Երուսաղեմն ու Արևելքի քրիստոնյա եղբայրներին։ Արշավանքի մասնակիցները մեջքին խաչ նկարած թիկնոցներով էին, և երբ նրանք հուսահատ ու անօգնական վիճակում էին, ընդառաջ եկավ հայերի թափորը, գրում է Վահրամ Մարտիրոսյանը՝ անդրադառնալով XI-XIV դարերի իրադարձություններին։

Դաժան հաշվեհարդար կարող էր հետևել ներքին գահակալական կռիվներից թուլացած Անիի թագավորության անհնազանդությանը… Բայց եթե զգուշավորությունն արդարացում ուներ, որից օգտվելով Պետրոս Գետադարձն օտարին հանձնեց Անի մայրաքաղաքը, հակառակն էլ բացառված չէ (չէր), գրում է Վահրամ Մարտիրոսյանը` անդրադառնալով հազար ու մի եկեղեցիների համբավ ունեցող Անիի անկմանն ու այդ ժամանակաշրջանի պարունակին:

Հաճախ կաթողիկոսների դիվանագիտական ունակություններից, անձնական քաջությունից է կախված եղել ժողովրդի վիճակը, անգամ հնարավոր դարձրել Հայոց թագավորության վերականգնումը, գրում է Վահրամ Մարտիրոսյանը՝ անդրադառնալով VII-IX դարերի ռազմարշավներին։

Թեև Հայաստանն առաջինն ընդունեց քրիստոնեությունը, բյուզանդական ազդեցության գոտում ժամերգությունը, գրագրությունը հունարեն ու լատիներեն էին, իսկ իրանականում` ժամերգությունն անցկացվում էր ասորերեն, գրագրությունը՝ պարսկերեն։ Այսինքն, հավատացյալը եկեղեցի էր գնում իր հայրենիքում, բայց ծեսերն ուրիշի լեզուներով էին։ Արդյոք դա նվաստացուցիչ չէ՞ր, անդրադառնում է Վահրամ Մարտիրոսյանը։