Քաղաքականություն

Հայաստանի՝ Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպությունում անդամակցությունը շարունակելու կամ կառույցը լքելու թեման դեռևս շարունակում է լինել օրակարգային։ Արմինե Մարգարյանն անդրադառնալով հարցին՝ նոր հեռանկար է առաջարկում։

Միջազգային քրեական դատարանի (ՄՔԴ) կողմից Պուտինին ձերբակալելու օրդեր տալու որոշումից մեկ շաբաթ անց Հայաստանի Սահմանադրական դատարանը հրապարակեց որոշում, որը հարթում է Հայաստանի ճանապարհը ՄՔԴ-ին միանալու համար: Մեկնաբանում է Շիլա Փայլանը։

Հայաստանը 1992-ից ի վեր իր անվտանգային համակարգը կառուցել և ամրապնդել է Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպության շուրջ: Արմինե Մարգարյանը քննում է այս կազմակերպության հնարավորություններն ու խոչընդոտները Հայաստանի պարագայում։

Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման ընթացքին, շեշտադրումներին, մեխանիզմներին ու նպատակներին է անդրադառնում Սուրեն Մանուկյանը։

Ադրբեջանական զինուժի կողմից կատարված ռազմական հանցագործությունների մասին նոր տեսանյութ է հայտնվել։ Նման հանցագործությունների համար իրական պատասխանատվություն ունենալու ամենակենսունակ միջոցը Հայաստանի կողմից Միջազգային քրեական դատարանի Հռոմի կանոնադրության ստորագրումն ու վավերացումն է:

Շաբաթասկզբին Ադրբեջանը Հայաստանի սուվերեն տարածքի վրա լայնածավալ հարձակում գործեց, ինչին զուգահեռ Երևանում հերթական անգամ ոտքի կանգնեցին գործող իշխանություններից դժգոհող քաղաքացիները։

Ադրբեջանի մանիպուլյացիաները, դրդապատճառները, ռազմավարությունը և Արցախի դեմ իր յուրաքանչյուր ռազմական ագրեսիան օրինականացնելու փորձերը Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության գոտում կրակի դադարեցման մասին 2020-ի նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության կոպիտ խախտումներ են։

Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությանը նվիրված շարքի հաջորդ հատվածում Սոսի Թաթիկյանը փորձում է լուծում առաջարկել ներկա իրավիճակում, որն անվտանգության երաշխիքներ կտրամադրի հայկական բնակչությանն ու առաջընթաց կգրանցի հակամարտության լուծման հարցում:

Որպեսզի հասկանանք, թե ինչ կարող է պատահել Լեռնային Ղարաբաղի հայերի հետ, եթե նրանց համար չապահովվեն անվտանգության և մարդու իրավունքների պատշաճ միջազգային երաշխիքներ, Սոսի Թաթիկյանը ներկայացնում է մի շարք նմանատիպ հակամարտությունների զարգացումը։

Անցյալում կատարված ոճրագործությունների և այսօր էլ աշխարհում ընթացող մարդկայնության դեմ հանցագործությունների խնդիրն օգտագործվում է ոչ միայն քաղաքական հռետորաբանության մեջ, այլ նաև միջազգային զանազան խաղացողների կողմից իրենց շահերի սպասարկման համար։

Երեք մասից բաղկացած հոդվածաշարի առաջին մասում Սոսի Թաթիկյանը վերլուծում է Լեռնային Ղարաբաղի անորոշությունները և հնարավոր սցենարները, եթե Հայաստանի ղեկավարությունը ճանաչի Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը։

Մոսկովյան ու բրյուսելյան հանդիպումների համատեքստում Արմինե Մարգարյանն առանձնացրել է ուշագրավ դրվագները, ներկայացրել դրանց տարբերությունները, ընձեռած հնարավորություններն ու առաջացրած ռիսկերը։

Բաքուն հետևողականորեն տապալում է հետպատերազմյան ժամանակահատվածում տեղի ունեցած բոլոր բանակցություններն ու առկա ձևաչափերը, քանի որ Ալիևի վարչակարգի թերևս միակ օրակարգը Հայաստանի ու Արցախի տոտալ տապալումն է:

ՄԱԿ-ի գլխավոր ասամբլեան իր պատմական «Միավորվելով հանուն խաղաղության» նստաշրջանում ընդունել է բանաձև, որը վերահաստատում է Ուկրաինայի ինքնիշխանությունը, անկախությունը և տարածքային ամբողջականությունը։ Սոսի Թաթիկյանը բացատրում է, թե ինչու է Հայաստանը ձեռնպահ քվեարկել՝ մեծապես պայմանավորված 2020 թ. Լեռնային Ղարաբաղում Ադրբեջանի հրահրած պատերազմի համատեքստով:

Հայաստանի ազգային անվտանգության քաղաքականության վերանայումը և զինված ուժերի արդիականացումը պետք է հիմնված լինեն ոչ միայն կառավարության և այլ պետական մարմինների մոտեցումների ու տեսակետների, այլև քաղաքացիական հասարակության ակտիվ հատվածի վրա:

Դոկտոր Ներսես Կոպալյանի ծրագրային հետազոտությունն ուրվագծում է Լեռնային Ղարաբաղի հարցում Հայաստանի հայեցակարգային քաղաքականության հնարավոր տարբերակը` այդպիսով ձևակերպելով «ինքնիշխանություն հանուն փրկության» գաղափարի ընդհանուր ռազմավարությունը մշակելու համար անհրաժեշտ փորձառական և իրավական հիմքը:

Դեկտեմբերի 10-ը աշխարհը նշում է որպես մարդու իրավունքների պաշտպանության օր։ 2001-ի հունվարի 25-ին Հայաստանը Եվրոպայի խորհրդին անդամակցելու պահին ստորագրեց Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության կոնվենցիան։ Ներկայացնում ենք Կոնվենցիայով ամրագրված այն իրավունքները, որոնց խախտումներն առավել հաճախ են հաստատվել Եվրադատարանի վճիռներով՝ ընդդեմ Հայաստանի։

Հայաստանի ու Ադրբեջանի միջև դելիմիտացիայի ու դեմարկացիայի գործընթացի ձևաչափ ստեղծելու առումով տարբեր քայլեր են արվում, որոնք, սակայն, զուգորդվում են Ադրբեջանի կողմից սողացող անեքսիայի և ռազմական ագրեսիվ գործողությունների հետ։ Հոդվածն անդրադառնում է դելիմիտացիայի ու դեմարկացիայի գործընթացին, առաջարկություններ են արվում փուլերի, ձևաչափերի և սկզբունքների վերաբերյալ։

Գրեթե մեկ տարվա ընդմիջումից հետո ուրբաթ՝ նոյեմբերի 26-ին, Սոչիում կկայանա Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի և Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի հանդիպումը: Թեև Փաշինյանը չի մանրամասնել Սոչիի հանդիպման օրակարգը, իսկ դեկտեմբերի 15-ի Բրյուսելյան հանդիպման մասին խոսելիս նշել է, որ ավելի շուտ հումանիտար հարցեր կքնարկվեն։

Հայաստանի բոլոր իշխանությունները շարունակաբար ստեղծել են հատվածական ռազմավարական օրակարգեր, որոնք ուշ թե շուտ դատապարտվել են անհաջողության։ Արդյունքում Հայաստանը 30 տարի շարունակ գոյատևել ու զարգացել է առանց համազգային ռազմավարական օրակարգի։

2020 թվականի Արցախյան պատերազմի ընթացքում Ադրբեջանի զինված ուժերը կիրառել են միջազգայնորեն արգելված կասետային ռումբեր և սպիտակ ֆոսֆոր պարունակող զենքեր: Այրիչ զենքի կիրառումը ծանր այրվածքներ է պատճառել տասնյակ զինվորների եւ անդառնալի կորուստ շրջակա միջավայրին:

Կապված ընտանիք ինստիտուտի ժամանակակից ընկալումների, ավանդական հայկական ընտանիքի վերաբերյալ հանրային դիսկուրսների, ընտանիք ինստիտուտի պահպանության ու պաշտպանության, ընտանիքում կանանց կարգավիճակի, երեխաների իրավունքների վերաբերյալ ընկալումների փոփոխության հետ, առաջ են գալիս մի շարք խնդիրներ, որոնք պարզաբանման կարիք ունեն։

Ազգային ժողովում լրագրողների մասնագիտական աշխատանքի խստիվ սահմանափակումն աննախադեպ է և անընդունելի: Այս մասին գրում է ինֆորմացիայի ազատության կենտրոնի հիմնադիր Շուշան Դոյդոյանը:

Այն, ինչ ներկայացվել է որպես սահմանագծման խնդիր, ավելիէ ուժգնացրել Հարավային Կովկասի տարածաշրջանային կայունությանն ուղղված սպառնալիքները: Ռազմական գործողությունների ներկայիս աճի համատեքստը չի կարող արդյունավետ լինել. գործընթացը պետք է վերադառնա միջազգային նորմերի դաշտ, գրում է Սոսի Թաթիկյանը: Սակայն առաջին հերթին անհրաժեշտ է անդրադառնալ իրադարձությունների ժամանակագրությանը:

Մոսկվայի պայմանագիրը, որը կարգավորում էր Թուրքիայի և Խորհրդային Ռուսաստանի սահմանային հարցերը, բախտորոշ նշանակություն է ունենում Հայաստանի համար։ Ռուս-թուրքական համաժողովը, ինչպես 1918-1920 թթ. մի շարք իրադարձություններ, պարուրված է բազում առասպելների թանձր շղարշով, իրական ու կեղծ տեղեկություններով։

Նոյեմբերի 10-ի հայտարարությունը թեև կանգնեցրեց Արցախյան երկրորդ պատերազմը, սակայն Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև պետական սահմանների հստակեցման շուրջ լուրջ մտահոգություններ առաջ բերեց: Մինչ հանրային քննարկումների կենտրոնում շարունակում են մնալ սահմանագծման և սահմանազատման գործընթացի օրինականության շուրջ մտահոգությունները, ներկան ավելի լավ ըմբռնելու համար անհրաժեշտ է հետադարձ հայացք նետել անցյալին:

Ադրբեջանի ռազմական ծախսերը 2020 թվականին աճել են 17 տոկոսով. սա տարեկան աճի ամենամեծ ցուցանիշներից է Արևելյան Եվրոպայում և Եվրասիայում։ Հետ չի մնում նաև Հայաստանը։

Նոր ճանապարհներ, նոր շուկաներ և զարգացման նոր հնարավորություններ․ այս մասին քննարկումներ է ծնել Արցախյան 3-րդ պատերազմից հետո՝ նոյեմբերի 9-ին ստորագրված եռակողմ հայտարարության 9-րդ կետը՝ նվիրված տարածաշրջանում տնտեսական և տրանսպորտային բոլոր կապերի ապաշրջափակմանը։

Երբ Երկաթե վարագույրն ընկավ, իր հետ փլուզելով նաև խորհրդային միակուսակցական համակարգը, նոր կայացող կուսակցությունները մի շարք խնդիրների բախվեցին։ Դրանց համար սովորական դարձավ անհատների (որպես կանոն՝ հիմնադիր-առաջնորդ-հովանավորի) և ոչ թե գաղափարախոսության շուրջ կենտրոնանալը։

Արցախյան երկրորդ պատերազմի բերած ճգնաժամի ծավալն ու խորությունը փշրել են հայության բոլոր ընկալումները, առասպելներն ու պատրանքները։ Հոդվածում առաջարկվում է ստեղծել Արցախյան երկրորդ պատերազմի հանգամանքները քննող հանձնաժողով՝ ախտորոշելու եւ շտկելու ռազմական և աշխարհաքաղաքական այսպիսի ձախողման հանգեցրած համակարգային սխալները։

Արցախի դեմ Ադրբեջանի սանձազերծած պատերազմը հարված էր վեճերը խաղաղ կարգավորելու միջազգային սկզբունքին։ Համաշխարհային տերությունները պետք է դատապարտեն Ադրբեջանի այս ոտնձգությունն ու փորձեն կանխել դրա հետևանքները:

Հայաստանում արդեն ձմեռ է. այս տարի, սակայն, միայն ձմեռային ավանդական շրջափուլին չէ, որ պիտի պատրաստվենք։ Նկատի ունենալով Արցախյան երկրորդ պատերազմի ելքը՝ առավելագույնը հինգ տարի ունենք երկրի անվտանգությունը կտրուկ բարելավելու համար. ընդ որում, դա պետք է արվի մի շարք ուղղություններով, որոնք մանրամասն ներկայացնում է Ռաֆֆի Քասարճեանը։

Հաշվի առնելով Արցախի դեմ սանձազերծված պատերազմի ընթացքում Թուրքիայի բացահայտ աջակցությունն Ադրբեջանին, Հայաստանի կառավարությունը որոշում է ընդունել 6 ամսով արգելել թուրքական ծագում ունեցող վերջնական սպառման ապրանքների ներմուծումը։ Արգելքն ուժի մեջ կմտնի այս տարվա դեկտեմբերի 31-ից:

COVID-19 վարակի տարածումը կանխելու նպատակով շուրջ 3 ամիս է գործում է քաղաքացիների զանգերն ու տեղաշարժը վերահսկող համակարգ, որը քննարկումների առիթ դարձավ հասարակության տարբեր շերտերում։ EVN Report-ի հոդվածում լրագրող Աստղիկ Կարապետյանը մի շարք փորձագետների հետ զրուցել է համակարգի արդյունավետության, բացերի և հնարավոր վտանգների մասին։

ՀՀ կառավարությունը նախաձեռնել է քրեական գործերի շարք` նախկին ռեժիմի օլիգարխների և ավազակապետերի դեմ, ովքեր նախորդ իշխանության հիերարխիայի վերին շերտի ներկայացուցիչներ են: Հոդվածում Ներսես Կոպալյանն ուսումնասիրում է այդ դեպքերից մի քանիսը:

2020 թվականի ապրիլի 5-ի հանրաքվեում Հայաստանի քաղաքացիները որոշելու են՝ հեռացնել արդյոք ՍԴ-ում այժմ պաշտոնավարող ինը դատավորներից յոթին, թե ոչ։ Տեղեկացված որոշում կայացնելու համար կարևոր է հասկանալ, թե որն է Հայաստանի Սահմանադրական դատարանի դերը, ինչպես է այն աշխատում, ովքեր են այժմ պաշտոնավարող դատավորները, և թե ինչ գործեր է ուսումնասիրել դատարանը։

Ոստիկանության բարեփոխման ընդհանուր ռազմավարություն չկա ո՛չ կառավարությունում, ո՛չ ԱԺ մեծամասնության օրակարգում. ձեռնարկված քայլերը կոնտեքստից կտրված են ու հատվածական։

Գյումրիում և Վանաձորում քաղաքային վերջին ընտրությունները տեղի են ունեցել 2016 թվականի հոկտեմբերի 2-ին։ Դրանց արդյունքները ընդդիմադիր կուսակցությունները չճանաչեցին՝ մեկ տարի շարունակ հրաժարվելով մասնակցել ավագանու նիստերին։

Անցած ամսվա ընթացքում Վրաստանում բողոքի ցույցեր են տեղի ունեցել: Նորիկ Գասպարյանը ներկայացնում է, թե ինչն է հարուցել այս վերջին ընդվզումը և ինչ փոփոխություններ են պահանջում ցուցարարներն իրենց կառավարությունից:

Այն մասին թե ինչպես են ֆինանսավորվում քաղաքական կուսակցությունները Հայաստանում, և ինչպես կփոխվի ոլորտը Ազգային ժողովի նախաձեռնած ընտրական բարեփոխումներից հետո։

Թավշյա հեղափոխությունից հետո հայ հասարակությունն առերեսվել է հին արժեքները վերագնահատելու, նոր արժեքային համակարգ ու խմբային ինքնություն ստեղծելու մարտահրավերին, որն ազատ տարածություն է ստեղծում մանիպուլյացիաների ու քարոզչության համար։ Աննա Փամբուխչյանը քննարկում է արժեքներ ու գաղափարներ, որոնք հաճախ տարածվում են որպես կարծիք ձևավորող մեխանիզմներ։

Ի՞նչ է անցումային արդարադատությունը և որն է դրա նպատակը։ Արդյո՞ք այն կիրառելի է Հայաստանի դեպքում, ինչպես իրավական-սահմանադրական, այնպես էլ քաղաքական համատեքստում։ Ինչու՞ անցումային արդարադատություն կիրառելու առաջարկը հիստերիա առաջացրեց թե՛ Հայաստանի հանրապետական կուսակցության և թե՛ նախկին վարչակարգերին լոյալ ընտրախավի շրջանում։

Ռուանդան ու Հայաստանն ունեն մեկ ընդհանրություն, բայց այն չի վերաբերում խորհրդարանում կանանց թվին: Ռուանդայի օրենսդիր ստորին պալատում կանանց ներկայացվածությունը` 61 տոկոս, ամենաբարձրն է աշխարհում: Այս առումով Հայաստանը աշխարհում 110-րդ տեղում է: Յարութ Մանուկեանը այս հոդվածում գրում է գործող ընտրական օրենսգրքով նախատեսվածի եւ քննարկվով փոփոխությունների մասին:

Երբ խոսքը խորհրդարանում կուսակցությունների ներկայացվածության մասին է, միանշանակ երկուսը գերադասելի է մեկից։ Իսկ կուսակցությունները կարո՞ղ են լինել չափից դուրս շատ։ Հարցը Խորհրդարանական աշխատանքային խմբի և վարչապետին կից Ընտրական բարեփոխումների հատուկ հանձնաժողովի քննարկումների կենտրոնում է:

Հայկական աշխարհը մեծ մասով դատապարտում է Ռոբերտ Քոչարյանին 2008 թվականի մարտի 1-ի մղձավանջի համար։ Եվ հիմա, երբ կալանավորումից հետո վերջապես նա ստիպված է պատասխան տալ օրենքի առաջ, նա հավատացած է, որ անձեռնմխելիությունն իր առավելությունն է, իսկ հաշվետու լինելու պահանջը՝ նրա պաշտպաններն ներկայացնում են չափազանց պարզունակ` «Փաշինյանը հետապնդում է Քոչարյանին» գնահատականով:

Մայիսի 8-ին՝ վարչապետի պաշտոնում ընտրվելու օրը, Նիկոլ Փաշինյանը խոստացավ արտահերթ ընտրություններ անցկացնել Ընտրական օրենսգրքի փոփոխությունից անմիջապես հետո, ինչը թույլ կտա կազմակերպել արդար մրցապայքար։Գործի են անցել ընտրական բարեփոխումների աշխատանքային երկու խումբ: Յարութ Մանուկեանը այս հոդվածում գրում է բաց եւ փակ դաշինքների ցուցակների տարբերությունների եւ յուրահատկությունների մասին:

Փաշինյանի նախկին համակարգի դեմ պատերազմի հռչակագիրը լոկ կոռուպցիայի վրա հարձակում չէ, այլ լայն, բազմակողմ ռազմավարություն, որը ենթադրում է քաղաքական մշակույթի գաղափարական վերակազմավորում, գրում է Ներսես Կոպալյանը: Փաշինյանի պատերազմի ընդհանրական նպատակը նաև կազմակերպչական, ինստիտուցիոնալ և գաղափարական ռեսուրսներ ստեղծելն է, որոնք նրան հաջողություն կբերեն առաջիկա արտահերթ ընտրություններում։

Երբ իշխանությունները դադարում են ծառայել անհատի իրավունքների և արժանապատվության պաշտպանությանը, տեղի է ունենում իշխանությունների ապալեգիտիմացում։Հեղափոխության արդյունքում տեղի ունեցած իշխանափոխությունը մեկնարկ տվեց հասարակական նոր դաշինքի ձևավորմանը։ Այժմ կարևոր է, որ նոր իշխանությունները քաղաքական կամք դրսևորեն՝ գործնականում երաշխավորելու անհատի արժանապատվության և իրավունքների պաշտպանությունը։

Իշխանությունում կամ նրա կողքին գտնվող քաղաքական գործիչները, ԶԼՄ-ների ղեկավարները եւ կարծիք ձեւավորողները ստեղծել էին մի զուգահեռ, վիրտուալ իրականություն ու համոզել դրանում բարձրագույն ղեկավարությանը եւ իշխանությունները դրա հետեւում չտեսան պարզն ու իրականը՝ մարդիկ արդեն չափազանց հոգնել են ապաշնորհ, ամբարտավան, նույնիսկ բազմաթիվ ձախողումների պայմաններում ինքն իրեն վերարտադրող իշխանությունից:

Իր նոր հոդվածում Միքայել Զոլյանը խոսում է 1988-ի Ղարաբաղյան շարժման և 2018-ի «Թավշյա հեղափոխության» միջև նմանությունների և տարբերությունների մասին. ինչ էր այն նշանակում այն տարիներին ու հիմա, ու նաև՝ ինչ դասեր պիտի քաղել:

Համազասպ Դանիելյան ուրվագծում է քաղաքական համակարգի զարգացման սկզբունքները՝ ընդգծելով այն հանգամանքները, որոնք խոչընդոտում են մասնակցային քաղաքական ինստիտուտների ձևավորմանը, ինչպես նաև քննարկում ընտրական օրենսգրքի փոփոխության անհրաժեշտությունը ստեղծված քաղաքական ճգնաժամի պայմաններում:

Հայաստանի անկախ պետականության պատմության ամենաճակատագրական հետընտրական բախումներից տասը տարի անց ցավը դեռ թարմ է: Ունեցել ենք տասը զոհ, հարյուրավոր վիրավորներ եւ ոչ մի պատասխանատու: Համազասպ Դանիելյանը գրում է 2008 թ. մարտի 1-ի իրադարձությունների, իր անձնական փորձառության եւ տպավորությունների մասին: