
Հոդվածը կարող եք լսել ձայնագիր տարբերակով:
Հայաստանի Հանրապետության արտաքին քաղաքական առաջնահերթություններից մեկը երկար տարիներ Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչումն է: Այս մասին նշված է Հայաստանի անկախության հռչակագրում, ինչպես նաև Ազգային անվտանգության հայեցակարգերում: Այդ ուղղությամբ աշխատել են Հայաստանի դիվանագիտական կառույցները, ժողովրդական դիվանագիտությունը, մեկտեղվել է Հայաստանի և սփյուռքի գիտական, մշակութային, քաղաքական ներուժը: Եվ կարելի է ասել, որ հետանկախական շրջանում սա այն եզակի ոլորտներից է, ուր Հայաստանի Հանրապետությունն անշեղորեն աշխատանք, ջանք և միջոցներ է ներդրել և հասել է հաջողությունների: Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչվել է աշխարհի մի քանի տասնյակ երկրների կողմից, որոնց թվում են այնպիսի խոշոր և ազդեցիկ պետություններ, ինչպիսիք ԱՄՆ-ն, Ռուսաստանը, Գերմանիան, Ֆրանսիան, Բրազիլիան, Արգենտինան, միջազգային կազմակերպություններ՝ Եվրոպայի խորհուրդը, Եվրամիությունը, Մերկոսուրը, Ցեղասպանագետների միջազգային ընկերակցությունը:
Հայոց ցեղասպանության հիմնախնդիրը հնարավոր է եղել դարձնել ժամանակակից միջազգային հարաբերությունների մաս: Սակայն այսօր, 2020-ի Արցախյան պատերազմից հետո, թվում է, թե այս հարցը որոշակիորեն երկրորդ պլան է մղվել՝ թե՛ իշխող քաղաքական ուժի դիրքորոշման, թե՛ նոր աշխարհաքաղաքական զարգացումների, և թե՛ անորոշության այս համատարած մթնոլորտում, երբ անհասկանալի է՝ ինչպես և ուր շարժվել ու ինչպես օգտագործել այս քաղաքականությունն արտաքին քաղաքական և ներքաղաքական օրակարգում:
Փորձենք հասկանալ, ինչքանով կարևոր է այդ թեման այսօրվա աշխարհում, ինչպես է Հայաստանը փորձում հասնել Հայոց ցեղասպանության խնդրի բարձրաձայնմանը և ինչպես այն կարող է օգնել Հայաստանին այսօր՝ բարձրացնելով երկրի ազգային անվտանգության մակարդակը, և հայանպաստ լուծումների հասնել Արցախում:
Մաս I. Ցեղասպանության գործոնի քաղաքական նշանակությունը ժամանակակից աշխարհում
Կա մտայնություն, որ ցեղասպանության թեման միայն հայերին է հետաքրքրում և միայն հայերն են, որ ցեղասպանության ճանաչումը դարձրել են իրենց արտաքին քաղաքական առաջնահերթություններից:
Սակայն ցեղասպանությունների՝ սեփական օրակարգի մաս և քաղաքական շահերի առաջմղման միջոց դարձնելը միայն Հայոց ցեղասպանության հետ չի կապված:
Անցյալում կատարված ոճրագործությունների և այսօր էլ աշխարհում ընթացող մարդկայնության դեմ հանցագործությունների խնդիրն օգտագործվում է ոչ միայն քաղաքական հռետորաբանության մեջ, այլ նաև միջազգային զանազան խաղացողների կողմից իրենց շահերի սպասարկման համար: Ավելին, այսօր այն շատ գործնական հարցեր է լուծում՝ կտրուկ ավելացնելով ցեղասպանության գործոնի քաղաքական կշիռը և կարևորությունը։
Դա ստուգելու համար բավարար է վերլուծել ընդամենը վերջին մեկ-երկու տարվա ընթացքում տեղի ունեցող մի շարք կարևոր զարգացումները:
Ռուսական ներխուժումը և «ցեղասպանությունը» Դոնբասում
Ուկրաինա զորք ուղարկելուց առաջ իր ծավալուն ելույթում Ռուսաստանի Դաշնության նախագահ Վլադիմիր Պուտինը հայտարարեց, որ ութ տարի Դոնեցկի և Լուգանսկի բնակչության նկատմամբ ցեղասպանություն է իրականացվել։
«Այսպես կոչված քաղաքակիրթ աշխարհը, որի միակ առաջամարտիկ են իրենց հռչակել Արևմուտքի ինքնակոչ ներկայացուցիչները, նախընտրում է չնկատելու տալ այդ ամենը, այդ ամբողջ մղձավանջը, ցեղասպանությունը, որին ենթարկվում է գրեթե 4 մլն մարդ, և միայն նրա համար, որ համաձայն չեն եղել 2014-ին Ուկրաինայում Արևմուտքի կողմից աջակցվող պետական հեղաշրջմանը»,- ասել է Պուտինը:
Նույն պնդումը նա կրկնեց մարտի 18-ին՝ ելույթ ունենալով Ղրիմը Ռուսատանին միացնելուն նվիրված միջոցառմանը։
Պետք է հիշել, որ ցեղասպանության հնարավոր սպառնալիքն առաջին անգամ չի օգտագործվում Ռուսաստանի կողմից որպես ռազմական գործողություններ սկսելու պատրվակ։ 2008-ին Վրաստան ռուսական զորքի մուտքը նույնպես «օսեթ ժողովրդին ցեղասպանությունից փրկելու» հիմնավորմամբ էր արվում։
Ցեղասպանությունների թեման ակտիվորեն շարունակեց արդեն Ուկրաինան, որի նախագահ Վոլոդիմիր Զելենսկին, հենց սկզբից հերքելով ռուսական պնդումները, իր հերթին հայտարարեց, որ «Ռուսաստանի հանցավոր գործողություններն Ուկրաինայի դեմ ցեղասպանության նշաններ են ցույց տալիս»։ Ավելին, Ուրկաինան դիմեց Միջազգային քրեական դատարան՝ խնդրելով հերքել Ռուսաստանի մեղադրանքները [1]։
Կիևի մատույցներից ռուսական զորքերի հեռացումից հետո այդ տարածքներում հայտնաբերվեցին բազմաթիվ սպանված քաղաքացիական անձանց մարմիններ։ Ցեղասպանության թեման ավելի մեծ հնչեղություն սկսեց ստանալ, մասնավորապես, Բուչա բնակավայրում այս փաստի բացահայտումից հետո։ Այսպես, Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների նախագահ Ջո Բայդենը, ով նախընտրում էր անվանել կատարված հանցանքները պատերազմական հանցագործություններ, Բուչայից հետո ավելի խստացրեց իր բառապաշարը՝ կատարվածը որակելով որպես ցեղասպանություն:
Ույղուրների ցեղասպանության մասին պնդումները
Արդեն տևական ժամանակ ԱՄՆ-ն և եվրոպական շատ պետություններ շեշտադրում են Չինաստանում բնակվող մեծ թյուրքական համայնքի ներկայացուցիչների՝ ույղուրների նկատմամբ բռնաճնշումների մասին, դրան նույնիսկ տալով ցեղասպանություն բնորոշումը։
2022-ի հունվարին Ֆրանսիայի խորհրդարանը ճանաչեց և դատապարտեց ույղուրների ցեղասպանությունը: Բանաձևում նշվում է, որ ույղուրները ենթարկվում են ստերջացման, բռնաբարությունների, ստիպողական աբորտների և այլ կտտանքների, նրանց տեղավորում են հատուկ ճամբարներում, իսկ այս թյուրքական ժողովրդի մշակութային և կրոնական ժառանգությունը ոչնչացվում է չինական իշխանությունների կողմից։
Նմանատիպ բանաձևեր արդեն իսկ ընդունել են Արևմուտքի այլ խոշոր խաղացողները՝ ԱՄՆ-ն, Մեծ Բրիտանիան, Բելգիան, Նիդերլանդները և Կանադան։
Տեղեկատվության շատ իրարամերժ և ոչ ամբողջական լինելու, ինչպես նաև երկրի ամբողջ տարածքում և ողջ բնակչության նկատմամբ չինական կառավարության քաղաքականության կոշտ լինելու պայմաններում, որոշ ցեղասպանագետներ վարանել են այն որակել որպես ցեղասպանություն՝ նախընտրելով «մշակութային ցեղասպանություն» կամ էթնոցիդ տերմինը: Սակայն նոր ապացույցներից ելնելով՝ փորձագետների մեկ այլ խումբն ույղուրների դեմ կատարած վայրագությունները, այնուամենայնիվ, որակում են որպես մարդկության դեմ հանցագործություն և ցեղասպանություն: Այս հարցը, սակայն, չափազանց քաղաքականացված է և Չինաստանի դեմ որպես գործիք օգտագործվում է նրա հակառակորդների կողմից։
Ցեղասպանության թեմայի օգտագործման Թուրքիայի քայլերը
Թվում է, որ ույղուրական թեման պետք է շատ գրավիչ լիներ Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիբ Էրդողանի համար, ով իրեն տեսնում է թյուրքական ժողովուրդների իրավունքների պաշտպանի և միավորիչի դերում: 2000-ականներին հենց այդպես էր: Թուրքիայի արտաքին գործերի նախարարությունը մեղադրում էր Պեկինին՝ Սինձյանում համակենտրոնացման ճամբարների համակարգի ստեղծման մեջ: Իսկ Էրդողանը 2009-ին Սինձյանի վարչական կենտրոն Ուրումչիում տեղի ունեցած ճնշումներն անվանեց ցեղասպանություն: Սակայն հետագայում Անկարան հրաժարվեց այս հռետորաբանությունից Չինաստանի նկատմամբ՝ այն զոհաբերելով աշխարհաքաղաքական նպատակահարմարությանը:
Միաժամանակ, Թուրքիան նույնպես փորձում է օգտագործել ցեղասպանությունն իբրև գործիք՝ իր քաղաքական խնդիրների լուծմանը հասնելու համար։ Պետական մակարդակով ժխտելով Հայոց ցեղասպանությունը, այն միաժամանակ բավականին ակտիվ է Բոսնիայում, մշտապես շեշտադրելով այնտեղ կատարված ցեղասպանությունը, միջամտում է Մյանմարում մուսուլման ռոհինջաների ցեղասպանության հարցերում։
Իսկ 2021-ի հուլիսի 15-ին, Էրդողանի հրամանագրով, ստեղծվել է Ցեղասպանության ու մարդկայնության դեմ հանցագործությունների ուսումնասիրության միջազգային ինստիտուտը։ Այն գործելու է Ստամբուլի համալսարանի ռեկտորատի ենթակայության ներքո և փորձ է արվելու մեծ ֆինանսավորման շնորհիվ իրենց կողմը գրավել հայտնի ցեղասպանագետներին և հետագայում նրանց աստիճանաբար տեղափոխել ժխտողականության դաշտ։ Գործարկվել է նաև «Մենք հիշում ենք» կայքը, որը նվիրված է նույն թեմային: Այն գործում է Թուրքիայի նախագահի գրասենյակի հասարակայնության հետ կապերի բաժնի ներքո։
Գերմանական ռեպարացիաները Նամիբիային
2021-ին Գերմանիայի և Նամիբիայի միջև հնգամյա բանակցային գործընթացի արդյունքում Բեռլինը համաձայնել է 1.1 մլրդ եվրո ներդրումներ կատարել հարավաֆրիկյան այդ պետության տնտեսության մեջ՝ որպես իր գաղութային պատմության մեղքերի որոշակի հատուցում։
Նամիբիան Գերմանիայի գաղութ էր 1884-1915 թթ. և այդ տարիներին տեղացիների նկատմամբ դաժան քաղաքականություն էր վարում։ Դրա գագաթնակետը 1904-1908 թթ. տեղացի հերերո ժողովրդի նկատմամբ իրականացված ցեղասպանությունն էր։
Հերերոների ցեղասպանության փաստը և սեփական պատասխանատվությունը Գերմանիան ընդունել էր դեռ 2015-ին, որից հետո երկու երկրների միջև սկսվել էին բանակցություններ։
Առաջին քայլով 2018-ին Գերմանիան վերադարձրեց իր թանգարաններում ցուցադրվող և գիտական հետազոտությունների համար օգտագործվող նամիբիական ցեղերի ներկայացուցիչների մասունքները։ Որպես երկրորդ քայլ Գերմանիան պաշտոնապես ներողություն խնդրեց Նամիբիայից:
«Հաշվի առնելով Գերմանիայի պատմական և բարոյական պատասխանատվությունը, մենք Նամիբիայից և զոհերի ժառանգներից հայցում ենք ներում»,- հայտարարեց Գերմանիայի արտաքին գործերի նախարար Հայկո Մաասը և նշեց, որ հետայսու Գերմանիան պաշտոնական մակարդակում Նամիբիայում 1904-1908 թթ. տեղի ունեցած զանգվածային սպանությունները կոչելու է ցեղասպանություն։
Եվ վերջապես գործը հասավ փոխհատուցման հարցերին։ 1,1 մլրդ եվրոյի ֆինանսական օգնությունը նախատեսված է տրամադրել 30 տարվա ընթացքում՝ իրականացնելով մեծ ենթակառուցվածքային նախագծեր՝ ճանապարհաշինություն, դպրոցաշինություն, առողջապահության արդիականացում, ինչպես նաև բնակչության կրթության և մասնագիտական վերապատրաստման ծրագրեր։
Բոլորը չէ, որ գոհ են այս ընթացքից։ Նամիբիայում բազմամարդ ցույցերի մասնակիցները պահանջում են Գերմանիայից ավելացնել վճարումը մինչև 9 մլրդ եվրոյի։ Պահանջում են նաև վերադարձնել տեղաբնիկների գյուղատնտեսական հողերը, որոնց 70 տոկոսը ցեղասպանությունից հետո բաժանվել են գերմանացի վերաբնակեցված ֆերմերների միջև։
Գերմանիան իր հերթին խուսափում է այս գործընթացը փոխհատուցում անվանելուց` այն ձևակերպելով որպես անհատույց օգնություն։ Եվ սա ոչ միայն Բեռլինի ցանկությունն է, այլ Եվրամիության միասնական պահանջը, քանի որ մտավախություն կա, որ մեկ փոխհատուցման համաձայնագիրը կարող է նախադեպային իրավունքի տրամաբանությունը գործարկել և բերել նոր հայցերի: Օրինակ՝ Կոնգոն կարող է բարձրացնել Բելգիայի գաղութային քաղաքականության հետևանքների հարցը, իսկ Ալժիրը՝ Ֆրանսիայի տիրապետության շրջանի չարաշահումները: Տանզանիան և Բուրունդին արդեն իսկ փոխհատուցում են պահանջում Գերմանիայից՝ գաղութային շրջանում իրենց կրած զրկանքների համար։
Բելառուսի օրենքը ցեղասպանության վերաբերյալ
Ցեղասպանության թեման փորձում են օգտագործել նույնիսկ պետություններ, որոնք դրանով նախկինում առանձնապես չեն հետաքրքվել։ 2021-ի վերջին Բելառուսի խորհրդարանն ընդունեց Բելառուս ժողովրդի ցեղասպանության մասին օրենքը, որով ընդունվում է Մեծ հայրենական պատերազմի տարիներին և հետպատերազմյան շրջանում (մինչև 1951-ը) իրականացված հանցագործությունը: Օրենքը նաև քրեական պատասխանատվություն է նախատեսում բելառուս ժողովրդի ցեղասպանության ժխտման համար:
Այս օրենքը Գերմանիայի նկատմամբ ճնշում գործադրելու գործիքների ստեղծման ցանկությունն էր, երբ Բեռլինը շատ կոշտ արձագանք տվեց 2020-ի ընտրություններից հետո Ալեքսանդր Լուկաշենկոյի իրականացրած բռնաճնշումներին:
Ռոհինջաների ցեղասպանությունը և Գամբիան
2019-ի նոյեմբերին աֆրիկյան փոքրիկ պետություն Գամբիան Արդարության միջազգային դատարան հայց է ներկայացրել հարավ-արևելյան Ասիայում գտնվող Մյանմա պետությանը` մեղադրելով ՄԱԿ-ի Ցեղասպանության հանցագործության կանխարգելելու և դատապարտելու կոնվենցիայի խախտման մեջ: 2017-ի օգոստոսին 900 հազար մուսուլման ռոհինջաներ Մյանմայից փախել էին Բանգլադեշ, իսկ երկրում մնացած նրանց մոտ կես միլիոն ազգակիցներին իշխանությունները շարունակում են բռնաճնշումների ենթարկել:
Սա շատ հետաքրքիր զարգացում է, երբ ուղղակիորեն խնդրի մեջ չներգրավված երկիր դատական գործընթաց է նախաձեռնում մեկ այլ մայրցամաքում գտնվող պետության դեմ։ Գամբիան անմիջական տուժող երկիր չէր, սակայն այն մատնանշում էր, որ Ցեղասպանության կոնվենցիայի բոլոր մասնակից պետություններն ունեն ընդհանուր շահագրգռվածություն ցեղասպանական գործողությունները կանխարգելելու և ցեղասպանության համար մեղավորներին պատժելու գործում, համաձայն այն հանգամանքի, որ Ցեղասպանության կոնվենցիան erga omnes partes (բոլորին վերաբերող) պարտավորություն է դնում բոլոր պետությունների վրա։ Հետևաբար, այս հայցը սատարեցին նաև Կանադան և Նիդերլանդները, ինչպես նաև Իսլամական համագործակցության կազմակերպության (Organization of Islamic Cooperation) մասնակիցները, որի ակտիվ անդամ-պետություն է նաև Գամբիան։ Վերջինս դրանով բարձրացնում է իր սեփական կշիռը մուսուլմանական աշխարհում, միաժամանակ, այս միջոցով փորձարկվում է երրորդ պետությունների օգտագործումն իրավական վեճերի մեջ:
Սա շատ հետաքրքիր օրինակ է նաև իրավաբանական մրցակցության տեսակետից, քանի որ Գամբիայի այս գործընթացի մեջ մտնելու որոշման վրա ազդել է այդ երկրի արդարադատության նախարար Աբուբաքար Թամբադուն (Abubacarr Tambadou), ով նախկինում Ռուանդայի ցեղասպանությունը քննող Միջազգային տրիբունալի դատավոր էր, և անձամբ այցելելով Մյանմա կատարվածը որակեց որպես ցեղասպանություն, իսկ դատարանում երկիրը ներկայացնում է միջազգային մակարդակի իրավաբան Ֆիլիպ Սենդսը (Philippe Sands), այն պարագայում, երբ Մյանմայի կողմից հանդես է գալիս միջազգային իրավունքի մեկ այլ ճանաչված իրավաբան Ուլիամ Շաբասը, ով ժամանակին նույնիսկ եղել է Ցեղասպանագետների միջազգային ընկերակցության նախագահը։
Որոշ եզրակացություններ
Վերոնշյալ օրինակները միայն մի մասն են այն դեպքերից, երբ միջազգային հարաբերությունների խաղացողները նորից ակտիվացնում են ցեղասպանությունների թեման։
Այն ակտիվորեն օգտագործվում է հակառակորդների վրա ճնշում գործադրելու, նրանց քաղաքական կշռին հարված հասցնելու համար:
Այն հաճախ է օգտագործվում ավելի ահագնացող դարձնելու կատարված զանգվածային բռնությունները՝ հավելյալ լեգիտիմություն տալով հետագա քայլերին, ինչպես Ռուսաստանն արեց Վրաստանի դեպքում՝ օգտագործելով «օսեթական ցեղասպանությունը», որպես երկիր ներխուժման պատճառ։ Եվ խոսքը միայն հանրային գիտակցության վրա ազդեցություն գործելու մասին չէ, թեև տեղեկատվական պատերազմը ժամանակակից հակամարտություններում ոչ պակաս կարևոր նշանակություն ունի, քան ավանդական գործողությունները: Այն նաև որոշակի իրավական և քաղաքական հնարավորություններ է ընձեռում:
Օրինակ, ուժի մեջ կարող է մտնել Պաշտպանելու պարտավորվածությունը (R2P – Responsibility to Protect)` միջազգային իրավունքի համեմատաբար նոր մի նորմ, որն ընդգծում է, որ ինքնիշխանությունը ոչ թե արտոնություն է, այլ պարտականություն, և այն պարտավորեցնում է բոլոր երկրներին պաշտպանել իրենց սահմաններում ապրող մարդկանց իրավունքները։ Իսկ երբ պետությունը չի կարողանում պաշտպանել սեփական քաղաքացիներին՝ կախված ցանկության կամ միջոցների բացակայությունից, այս պարտավորությունն անցնում է միջազգային հանրությանը։ Եվ այս դեպքում ցանկացած պետություն կարող է միջոցներ ձեռնարկել ցեղասպանությունը թույլ չտալու կամ այն կանգնեցնելու համար:
Թեև մենք տեսնում ենք ժամանակակից միջազգային հարաբերություններում ուժի գործոնի դերի բարձրացում, սակայն տեսանելի է նաև այդ ուժի գործադրմանը հարմար իրավական փաթեթավորում տալու միտումը։ Նույնիսկ բռնապետությունները, որոնց նախկինում բոլորովին չէին հետաքրքրում իրենց հանրային պատկերի, իմիջի մաքրությունը, այսօր դրանից չեն կարող խուսափել։ Տեղեկատվական, փոխկապակցված աշխարհն իր խաղի կանոններն է թելադրում։ Եվ այս պայմաններում նույնիսկ անցյալի ոճրագործություններն են սկսում ակտուալացվել, և անգամ մեծ տերություններն են պատրաստակամություն հայտնում փակել սեփական պատմության սև էջերը, միգուցե ռացիոնալ կերպով հաշվարկելով, որ նախնիների սխալների ճանաչումը և զոհ խմբին փոխհատուցման տրամադրումը քաղաքական առումով հնարավոր է ավելի էժան կնստի, քան երկարաժամկետ կտրվածքով հնարավոր կորուստները։
1․ Պետք է նշել, սակայն, որ Ռուսաստանը չի ճանաչում Միջազգային Քրեական Դատարանի իրավասությունը:
Մեր հայերեն էջից
Մաս 1. Ի՞նչ կարող է պատահել Լեռնային Ղարաբաղի հայերին
Երեք մասից բաղկացած հոդվածաշարի առաջին մասում Սոսի Թաթիկյանը վերլուծում է Լեռնային Ղարաբաղի անորոշությունները և հնարավոր սցենարները, եթե Հայաստանի ղեկավարությունը ճանաչի Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը։
Read moreՀետծննդաբերական դեպրեսիա․ հոգեբանական խնդիրներ, որոնք դեռևս ժխտվում են
Թեև երեխա ունենալը կնոջ կյանքում հրաշալի իրադարձություններից է, սակայն դառնում է նաև հախուռն ու անկառավարելի զգացումների շրջափուլ, որը կարող է հանգեցնել անգամ հետծննդաբերական դեպրեսիայի:
Read moreՁայնագիր. Հիվանդությունից ձերբազատվելու հրաշքի սպասումը Գերմանիայում. մաս 2
«Մարդ և հասարակություն» բաժնում հրապարակված՝ Անահիտ Հարությունյանի «Հիվանդությունից ձերբազատվելու հրաշքի սպասումը Գերմանիայում. մաս 2» հոդվածի ձայնագիրը։ Ընթերցում է Գոհար Աբրահամյանը։ Բուժման նպատակով մարդիկ հաճախ նախընտրում են մեկնել Գերմանիա՝ հույսով ու մեծ ակնկալիքներով, սակայն որոշ դեպքերում «հեքիաթային երկրում» ապրելու պատկերացումները սխալ են լինում ու մնում են ձեռնունայն։
Read moreՀիվանդությունից ձերբազատվելու հրաշքի սպասումը Գերմանիայում. մաս 1
Դյուսելդորֆի փախստական հայցողների կացարանում մարդիկ տարիներ շարունակ ապրում են, բուժվում ու միշտ սպասում՝ կամ լիարժեք բուժմանը, կամ արտաքսմանը։ Հոդվածաշարում հայերը ներկայացնում են, թե ինչպես են հասել Գերմանիա՝ հրաշքի սպասումով։
Read moreՀայաստանը` ժողովրդագրական ճգնաժամում
Ժողովրդագրական վերջին տվյալները գուժում են Հայաստանում ճգնաժամային իրավիճակի մասին։ Ծերացման բարձր ցուցանիշ ունեցող երկրում ժողովրդագրական իրավիճակը բարելավելու և ծնելիությունը խթանելու նպատակով իրականացվում են ծրագրեր, սակայն արդյոք դրանք արդյունավետ են։
Read moreԵրբ ապագայապաշտները հանդիպեցին իրենց բաղձած ապագայի հետ
Թեև Հայաստանում ակնհայտորեն գերիշխում է հավաքապաշտական և առնական մշակույթը, քիչ չեն հասարակությունում անհատապաշտական և/կամ սեռահավասարության ձգտող սակավաթիվ շերտերի կողմից նրան նետված ձեռնոցները:
Read moreԲացահայտելով Հայաստանը․ հնավայրերի ներուժն ու պեղումների խոչընդոտները
Հնագիտության ներուժ ունեցող Հայաստանում ոլորտի մասնագետները հաճախ բախվում են տարբեր խոչընդոտների։ Հոդվածը ներկայացնում է վերջին տարիներին Հայաստանի հնավայրերի պեղումների ընթացքը, անդրադառնում հայ և իտալացի հնագետների ուշադրության կենտրոնում հայտնված Դվինի պեղավայրին։ Ներկայացնում ենք 2022 թվականի մայիսի 11 ին EVN Report կայքի «Արվեստ և մշակույթ» բաժնում հրապարակված՝ Հասմիկ Բալեյանի հոդվածը:
Read moreԳիտությունը խորհուրդների երկրից մինչև հիմա
1990-ականներին անէացավ հայկական գիտությունը, որի երբեմնի փառքի մասին արդեն 30 տարի է հպարտությամբ, զայրույթով ու կարոտով ենք խոսում: Ի՞նչ առաջնահերթություններ ուներ հայկական գիտությունը ԽՍՀՄ տարիներին, ի՞նչ ներուժ ունի այսօր, արդյոք հնարավո՞ր է վերականգնել երբեմնի համբավը։
Read moreԱշխատանքը խորհուրդների երկրից մինչև հիմա
Աշխատասիրության, աշխատանքային հարաբերություններում Խորհրդային Միությունից ժառանգած խնդիրների, աշխատաժամանակի գրագետ տնօրինման, աղքատության ընկալումների ու աշխատաշուկայի ներկայիս մարտահրավերների մասին։
Read more