Արցախը կիզակետում

Լեռնային Ղարաբաղում վերջին իրադարձությունները վկայում են Ադրբեջանի` բնիկ հայկական բնակչության էթնիկ բնաջնջման մտադրության մասին և ընդգծում այնտեղ միջազգային նորմերի համաձայն գործող խաղաղապահ ճարտարապետության անհրաժեշտությունը:

Թեև կանանց մեծ մասը զենք չի վերցրել պատերազմին մասնակցելու համար, բայց շատերն իրենց հմտություններն օգտագործելով՝ յուրովի կռվել են։ Արցախյան երկրորդ պատերազմի առաջին տարելիցին նվիրված՝ Կուշանե Չոբանյանը ներկայացնում է վեց արտասովոր կանանց պատմություններ, որոնք գտնվել են առաջնագծում։

Արցախյան պատերազմում եզդիների մասնակցության մասին մեզանից շատերն իմացան միայն Ապրիլյան պատերազմի ժամանակ, երբ նահատակվեց Քյարամ Սլոյանը: Հայոց նորագույն պատմության ամենաառանցքային իրադարձությունների ժամանակ եզդիները միշտ եղել են հայերի կողքին, 2020 ի 44 օրյա պատերազմը բացառություն չէր:

Կորստի և անորոշության արանքում Արցախահայությունը շարունակում է ապրել հետցնցումներով՝ փորձելով վերականգնել երբեմնի բնականոն կյանքը։ Լրագրող Գոհար Աբրահամյանը պատմում է Արցախյան երկրորդ պատերազմի արդյունքում տուժած Արցախցիների, նրանց կիսատ թողած նպատակների, նախաձեռնությունների և կորստի մասին։

Արցախյան պատերազմի ընթացքում՝ մինչ միջազգային լրատվամիջոցների ներկայացուցիչները կժամանեին հակամարտության գոտի, Ադրբեջանն օգտագործում էր հայելային քարոզչություն՝ փորձելով երկու կողմերին պահել բարոյական հավասար պայմաններում՝ տեղեկատվական մշուշի միջոցով։

Պատերազմը ներխուժել է գրեթե բոլոր հայ ընտանիքներ։ Մինչ զինվորները կռվում են առաջնագծում, Արցախում ծավալված այս նոր պատերազմից մազապուրծ եղած երեխաների մի նոր սերունդ իրենց ընտանիքների հետ տրավման հաղթահարելու ուղիներ են որոնում։

Լրագրող Լուսինե Մուսաելյանը հիշում է Արցախյան առաջին պատերազմը։ Նա հիշում է, թե ինչպես է Բարոնուհի Քերոլայն Քոքսն իրեն ճմռթված թղթով փաթաթված գույնզգույն կոնֆետ տալիս։ Հիշում է ռմբակոծություններն ու ապաստարանները։

Գայանե Ղազարյանը գրում է իր նորակոչիկ եղբորը առաջին անգամ Արցախում տեսակցության գնալու իր փորձառության մասին։ Մի օր, որին նրանք սպասել են, բայց այդպես էլ պատրաստ չեն եղել։

Լրագրող Վարդգես Բաղրյանն կիսվում է իր անձնական հիշողություններով Ղարաբաղյան շարժման ու պատերազմի տարիներից: Պատմում է Քարինտակ գյուղի պաշարման մասին եւ այն ֆենոմենի, "որն այդպես էլ անհասկանալի մնաց հակառակորդին":

Որոշում կայացնել երբեք չօգտագործել ցեղասպանություն բառը եւ կրկին դեմ առ դեմ կանգնել եղելությանը նոր համատեքստում: Գրող Լուսինե Հովհաննիսյանը անսպասելիորեն բացահայտում է ընդհանուր, բայց ակնհայտ կապ երբ կրկին ու կրկին կարթում է Սումգայիթյան զոհերի կենսագրություններն: "Զոհվածների ցանկի վերջում նշված է՝ «կրծքի երեխա», անունն անհայտ է: Նա հիմա երեսուն տարեկան կլիներ..." գրում է հեղինակը:

Երեսուն տարի անց, Ղարաբաղյան շարժման ակտիվ մասնակից, լրագրող Լուսինե Հովհաննիսյանը զրուցում է բարիկադների հակառակ կողմում գտնվող մի մարդու հետ, ով հետևում էր ժամանակի զարգացումներին որպես ցուցարարների շարքերը ներխուժած Երևանի քաղկոմի կազմբաժնի հրահանգիչ:

Հարություն Մարությանը գրում է, որ Ղարաբաղյան շարժումը ոչ միայն Արեւելյան եվրոպական հեղափոխություններից առաջինն էր, այն նաեւ մեծ դեր է խաղացել խորհրդային հասարակության ժողովրդավարացման, Խորհրդային Միության ապակենտրոնացման եւ հետեւաբար կոմունիզմի սպառնալիքի վերացման գործում:

Լրագրող Լուսինե Հովհաննիսյանը պատմում է իր հուշերը որպես համալսարանական ուսանող եւ Ղարաբաղյան շարժման առաջին իսկ օրերի մասնակից: Նա գրում է. «Մենք եղանք գեղեցիկ ու սիրահարվող՝ բարիկադների վրա վերջին օրն ապրող տղաների ու աղջիկների նման, ու երգեցինք խրոխտ երգեր Երևանի փողոցներում»:

Լեռնային Ղարաբաղի տարածքի շուրջ առաջին հանրահավաքներից և բախումներից շատ առաջ մոտեցող փոթորկի մի շարք նախանշաններ եղան, գրում է Միքայել Զոլյանը: Դրանցից մեկը «հիշողության պատերազմն» էր, որը ոչ թե զինվորներն էին վարում, այլ պատմաբանները:

Այս բացառիկ անկեղծ հոդվածում Գևորգ Տեր Գաբրիելյանը գրում է 30 տարի առաջ Ղարաբաղյան շարժման առաջին մի քանի ամիսների իր տպավորությունների մասին՝ բառերով, որոնք նա այն ժամանակ չի կարողացել գտենլ:

Ղարաբաղյան շարժումը հայ ժողովրդի հավաքական և պատմական հիշողության մեջ բյուրեղացման պահ էր: Շարժման մասին պատմող հոդվածների շարքից այս առաջինում EVN Report-ը ներկայացնում է 1988թ. իրադարձությունների ժամանակագրությունը. իրադարձություններ, որոնք ի վերջո ճանապարհ հարթեցին դեպի անկախություն: