Մարդ և հասարակություն

Երկրի սոցիալ-տնտեսական իրավիճակի և կյանքի որակի հիմնական բնութագրիչներից համարվող 0-4 տարեկան երեխաների մահացության ցուցանիշը Հայաստանում թեև վերջին տասը տարիների ընթացքում նվազել է, սակայն դեռևս ընդհանուր մահերի շուրջ 1 տոկոսն է կազմում։

Միայնակ կամ խնամող չունեցող հիվանդները Հայաստանում դժվար կացության առաջ են կանգնում, սակայն խնդիրների լուծումը, կարծես, հապաղում է։

Ապրել Երևանում, սովորաբար, նշանակում է ապրել անընդհատ աղմուկի հետ՝ մեքենաների, սրճարանների և փաբերի, ժամանցի վայրերի, հրավառությունների աղմուկներ, որոնք ազդում են բնակիչների առողջության և բարեկեցության վրա: Ի՞նչ կարելի է կամ պետք է անել:

Մանկական Եվրատեսիլը դիտելու համար 2 օրով Արցախից Հայաստան եկած ու շրջափակման հետևանքով 47 օր ընտանիքից բաժանված երեխաների կարոտն ու տունդարձի սպասումը Սոնա Մարտիրոսյանի նկարագրությամբ ու Վաղինակ Ղազարյանի լուսանկարներով։

Կնոջ կյանքի ֆիզիոլոգիական, թերևս, անխուսափելի փուլերից մեկն է դաշտանադադարը, որի մասին հայաստանյան հասարակությունը դեռևս այդքան էլ պատրաստակամ չէ խոսել, դիմել օգնության ու մեղմել այս փուլի երբեմն բավական բարդ ընթացքը:

Հայաստանում դպրոցական բուլլինգը շարունակում է անտեսված խնդիր մնալ։ Վիճակագրություն այն մասին, թե քանի երեխա է յուրաքանչյուր տարի բռնության կամ հետապնդման ենթարկվում ուսումնական հաստատություններում, չկա, սակայն դա չի նշանակում, թե խնդիր էլ չկա։

Թեև Հայաստանի որոշ տարածաշրջաններ համապատասխանում են ջերմատնային տնտեսություն հիմնելու պայմաններին, սակայն դեռ քչերն են կայացնում որոշում ու հիմնում ջերմատներ։

Ընտանեկան բռնության, անդառնալի կորուստների ու իրավիճակի բարելավմանն ուղղված քայլերի հայաստանյան պատկերը։

120.000 մարդու հանդեպ այսօր հումանիտար ահաբեկչություն է տեղի ունենում։ Եվ ի՞նչ ենք որպես պետություն և ազգ անում սրա դեմ։ Արցախաբնակ Թամարա Գրիգորյանը քննում է հարցեր, որոնց պատասխանները սովորաբար մնում են օդում։

Հայաստանում վարակիչ հիվանդություններ ունեցողները ինչպես բժշկական օգնություն ստանալիս, այնպես էլ սոցիալական միջավայրում դեռևս հանդիպում են խտրական վերաբերմունքի։

Պատերազմի մեջ և դրա հետևանքների հետ ապրելը մեծ ուժ և հոգեկան ջանքեր է պահանջում։ Ֆոտոլրագրող Անի Գևորգյանը ներկայացնում է արվեստագետների, ովքեր վստահ են՝ անհրաժեշտ է ոչ թե փախչել իրականությունից, այլ ապրել պատերազմի հետ:

Հղիության արհեստական ընդհատման հարցը շարունակում է արդիական մնալ ինչպես ամբողջ աշխարհում, այնպես էլ Հայաստանում։ Հոդվածը ներկայացնում է հայաստանյան պատկերն ու ընդհատումից բխող խնդիրները։

2020 թվականի Արցախյան պատերազմի ընթացքում տարբեր վիրավորումներ ստացած անձինք թեև դժվարությամբ, սակայն փորձում են հաղթահարել տեղի ունեցածը։ Լուսանկարիչ Անի Գևորգյանը ներկայացնում է նրանցից մի քանիսի պատմությունը։

Երբ բժշկությունն արդեն անզոր է, և օրգանիզմը չի արձագանքում բուժմանը, օգնության է հասնում պալիատիվ խնամքի կենտրոնը: Հոդվածն անդրադառնում է, թե ինչպես է Հայաստանում գործում այս ծառայությունը, ինչ խնդիրների է բախվում ու ինչ տեսլական ունի։

44-օրյա պատերազմում զոհվածների հարազատներից շատերը, ի հիշատակ իրենց որդիների, նախաձեռնել են գործեր, որոնք ոչ միայն կրում են տղաների անունները, այլև հանրային բարիք ու հոգատարություն ստեղծում` իրականացնելով այն ցանկություններն ու երազանքները, որոնք տղաներն իրականացնել չհասցրին:

«Իրական դպրոց»-ի համահիմնադիրներ Ստեփանի ու Մարիամի՝ 2020-ի Արցախյան պատերազմի անձնական վավերագրությունը Վաղինակ Ղազարյանի լուսանկարների ուղեկցությամբ յուրօրինակ զուգահեռներ է բացում առաջնագծից ու թիկունքից։ Հ․Գ․ թեև ամուսինները ֆոտոպատումում խոսում են 2020-ից, սակայն 2022-ի սեպտեմբերի 13-ից Ադրբեջանի կողմից Հայաստանի ինքնիշխան տարածքի վրա հարձակումից հետո Ստեփանը կրկին առաջնագծում է։

Աշխատավայրերում ոչ միշտ են պահպանվում առողջության ու անվտանգության կանոնները, ինչի հետևանքով շատ դեպքերում տուժում են աշխատակիցները։

Փոքր հյուրատներն իրենց եզակի ծառայություններով և երկրի բնակիչների ու կենցաղի առանձնահատկությունները ներկայացնելով, կարևոր ներդրում են ունենում Հայաստանում զբոսաշրջության զարգացման գործում:

1850-ականների Ղրիմի պատերազմը չլուծեց ներգրավված կողմերի աշխարհաքաղաքական մրցակցության հարցը: Սևծովյան տարածաշրջանում ազդեցությունն ավելացնելու համար պայքարը շարունակվում է նաև այսօր։

Ֆոտոլրագրող Վաղինակ Ղազարյանն աշխատանքը կորցնելով սկսել է տաքսի վարել։ Մեքենաների հանդեպ իր սերը համատեղելով լուսանկարչության հանդեպ իր սիրո հետ՝ նա ուղևորին լուսանկարել է մեքենայի սրահի հայելու միջից։

Թեև երեխա ունենալը կնոջ կյանքում հրաշալի իրադարձություններից է, սակայն դառնում է նաև հախուռն ու անկառավարելի զգացումների շրջափուլ, որը կարող է հանգեցնել անգամ հետծննդաբերական դեպրեսիայի:

Բուժման նպատակով մարդիկ հաճախ նախընտրում են մեկնել Գերմանիա՝ հույսով ու մեծ ակնկալիքներով, սակայն որոշ դեպքերում «հեքիաթային երկրում» ապրելու պատկերացումները սխալ են լինում ու մնում են ձեռնունայն։

Ժողովրդագրական վերջին տվյալները գուժում են Հայաստանում ճգնաժամային իրավիճակի մասին։ Ծերացման բարձր ցուցանիշ ունեցող երկրում ժողովրդագրական իրավիճակը բարելավելու և ծնելիությունը խթանելու նպատակով իրականացվում են ծրագրեր, սակայն արդյոք դրանք արդյունավետ են։

Դյուսելդորֆի փախստական հայցողների կացարանում մարդիկ տարիներ շարունակ ապրում են, բուժվում ու միշտ սպասում՝ կամ լիարժեք բուժմանը, կամ արտաքսմանը։ Հոդվածաշարում հայերը ներկայացնում են, թե ինչպես են հասել Գերմանիա՝ հրաշքի սպասումով։

1915-ն ուրվագծեց այն պատմությունը, որը սրտագրության պես ձգվում է շատերիս նեղ ընտանեկան կամ ազգային հավաքական հիշողության մեջ:

1990-ականներին անէացավ հայկական գիտությունը, որի երբեմնի փառքի մասին արդեն 30 տարի է հպարտությամբ, զայրույթով ու կարոտով ենք խոսում: Ի՞նչ առաջնահերթություններ ուներ հայկական գիտությունը ԽՍՀՄ տարիներին, ի՞նչ ներուժ ունի այսօր, արդյոք հնարավո՞ր է վերականգնել երբեմնի համբավը։

Թեև ժամանակակից տեխնոլոգիաները թույլ են տալիս տեսնել օրգանիզմում անգամ ամենափոքր շեղումներն ու կանխել դրանց հետագա զարգացումը, սակայն Հայաստանում դեռևս ոչ միշտ են խնդրի նախնական փուլում դիմում մասնագետներին, ինչն էականորեն բարդացնում է բուժման ընթացքը։

Աշխատասիրության, աշխատանքային հարաբերություններում Խորհրդային Միությունից ժառանգած խնդիրների, աշխատաժամանակի գրագետ տնօրինման, աղքատության ընկալումների ու աշխատաշուկայի ներկայիս մարտահրավերների մասին։

Կին-մայր-աշխատող եռանկյունում տեսած խնդիրների ու լուծումների մասին է անդրադառնում քաղաքացիական հասարակության ոլորտի փորձագետ Գայանե Վարդանյանը։

Պատերազմն առանձնահատուկ վիճակ է, ոչ սովորական, այդ ընթացքում հոգեբանական թերապիան էլ կառուցում է իր առանձնահատուկ պայմաններն ու սահմանները։ Կլինիկական հոգեբանը պատմում է 2020-ի Արցախյան պատերազմում իր փորձառության, անսպասելի իրադարձությունների, ապրումների ու վշտի հետ աշխատանքի կարևորության մասին։

2020-2022 թվականների իրադարձությունները կոտրեցին բազմաթիվ պատրանքներ, այդ թվում՝ մարդու իրավունքների ապահովման ու զարգացման ասպարեզում։ Ուստի, այս հոդվածը երազանքների մասին է, քանի որ գիտելիքն ու փորձը բավարար չեն, գրում է Զառա Հովհաննիսյանը։

Շատ կանայք ենթարկվում են մանկաբարձական բռնության, ինչը ոչ միայն խախտում է արժանապատիվ և հարգալից բուժօգնություն ստանալու նրանց իրավունքը, այլև կարող է լրջորեն սպառնալ նրանց կյանքին և առողջությանը:

Կիլիկիայի հայկական պետության օրինակով Զոհրաբ Գևորգյանը ներկայացնում է միջնադարում կնոջ իրավական ազատություններն ու իրավունքները, ժամանակի ընթացքում կնոջ հասարակական դիրքի փոխակերպումների պատճառներն ու դրանց ընթացքը։

2020 թվականի արցախյան պատերազմից հետո փոփոխված իրողությունները դժվար կացության առաջ են կանգնեցրել սահմանակից Սյունիքի մարզի մի շարք համայնքների բնակիչներին: Լրագրող Սոնա Մարտիրոսյանը եղել է պատերազմից հետո սահմանամերձ դարձած բնակավայրերում և կիսվում է նրանց խնդիրներով:

Հայ փախստականների և տեղահանվածների հարցը կարմիր թելի պես անցնում է Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության յուրաքանչյուր էջով՝ հատկապես նրանց համար, ովքեր ստիպված են վերսկսել իրենց կյանքը մի քանի անգամ:

2020 թվականի Արցախյան պատերազմի օրերից լուսանկարիչ Վաղինակ Ղազարյանը վավերագրում է ֆոտոօրագիր՝ համակցելով պատերազմի ու հետպատերազմական շրջանները: Ներկայացնում ենք վավերագրական յուրօրինակ շարք դարձած ֆոտոօրագրի առաջին պատումը:

Ռուս-թուրքական առաջին պատերազմը տեղի է ունեցել 16-րդ դարում, և մինչ օրս երկու կայսրություններն իրենց ուժերը ռազմի դաշտում չափել են 12 անգամ։ Մեկնարկելով այս շարքը՝ մենք ցանկանում ենք ներկայացնել 19-20-րդ դարի ռուս-թուրքական այն պատերազմները, որոնք ճակատագրական նշանակություն են ունեցել հայ ժողովրդի երկու՝ արևմտյան և արևելյան հատվածների համար։

Վերջին տարիներին «սոցիալական պատասխանատվություն» արտահայտությունն ավելի ու ավելի հաճախ է հայտնվում մեր խոսույթում։ Սակայն կարևոր է հասկանալ, թե որոնք են հանրության համար սոցիալական նորմերի ընդունելի սահմանները, գրում է Միքայել Յալանուզյանը։ Եվ եթե մեկը ծխախոտի մնացորդը նետում է փողոցում, ապա պետք է հասկանալ, թե արդյոք այդ արարքը դատապարտելի է հասարակության մյուս անդամների համար։

Կարսի պայմանագիրը կնքվեց աշխարհաքաղաքական բարդ պայմաններում։ Թուրքիան կարողացավ օգտագործել Արևմուտքի հետ հարաբերությունները կարգավորելու «սպառնալիքը» ռուսական կողմից առավելագույն զիջումներ կորզելու համար՝ հիմնականում Հայաստանի հաշվին։

Չնայած երեխաների նկատմամբ բռնությունը և սեռական շահագործումն արգելող դրույթներն ամրագրված են միջազգային և տեղական իրավական համակարքում, երեխաների նկատմամբ բռնությունը մնում է ժամանակակից աշխարհի ամենալուրջ մարտահրավերներից մեկը:

Աշխատավայրում կերակրասենյակ ունենալն ու աշխատանքային ճկուն պայմանները օգնում են աշխատող մայրերին՝ շարունակել կրծքով կերակրելը աշխատանքի վերադառնալուց հետո, չխաթարել մոր ու երեխայի հուզական կապը: Աշխատանքային օրենսգիրքը հարցն չի անտեսում սակայն ինչքանո՞վ է կարգավորում այն:

Ժամանակն է կտրուկ բարձրացնել աղետներին պատրաստվածության մակարդակը և զարգացնել անհետաձգելի բուժօգնության ոլորտը՝ ձեռնարկելով ակտիվ կանխարգելիչ միջոցառումներ և արձագանքումից անցում կատարել կանխարգելման և հետևանքների մեղմման:

Մոսկվայի պայմանագիրը, որը կարգավորում էր Թուրքիայի և Խորհրդային Ռուսաստանի սահմանային հարցերը, բախտորոշ նշանակություն է ունենում Հայաստանի համար։ Ռուս-թուրքական համաժողովը, ինչպես 1918-1920 թթ. մի շարք իրադարձություններ, պարուրված է բազում առասպելների թանձր շղարշով, իրական ու կեղծ տեղեկություններով։

Պետական դավաճանությունը շատ ծանր հոդված է։ Մատների վրա հաշված քրեական գործեր կան այս հոդվածով։ Սակայն վերջին շրջանում, հատկապես Արցախյան երրորդ պատերազմից հետո պետական դավաճանության, լրտեսության մասին տարբեր անձանց հասեցին արված հրապարակային մեղադրանքներն ու դրանց շուրջ մեդիա աղմուկը ստիպում է կարծել, թե ամեն անկյունում դավաճաններ ու գործակալներ են։

Մեկ տարուց ավելի աշխարհը պանդեմիայի մեջ պահող կորոնավիրուսային հիվանդության դեմ պատվաստանյութերն արդեն կիրառվում են՝ սպասումով, որ այսպիսով վիրուսին հնարավոր կլինի սանձել։ Հայաստանը ևս փորձում է անմասն չմնալ գործընթացից ու աշխատում պատվաստանյութով գոնե ամենախոցելի խմբերին ապահովելու ուղղությամբ։

Երեւանի ամենա կանաչ թաղամասերից մեկում կա մի դպրոց, որտեղ բոլոր տարիքի երեխաները խոսում են ժեստերի աննկարագրելի գեղեցիկ լեզվով:

2020 թ. Արցախյան պատերազմից հետո ունեցվածքի կորստի տեղական փաստահավաք նախաձեռնությունների հետ մեկտեղ, Հայաստանի կառավարությունը նաև միջպետական բողոք է ներկայացրել ՄԻԵԴ, որը ներառում է գույքային իրավունքներին վերաբերող հարցեր:

Զինվորի տուն՝ այսպես են անվանում շուրջ երեք տարի առաջ ստեղծված Հայրենիքի պաշտպանի վերականգնողական կենտրոնը, որն այս ընթացքում հարյուրավոր զինհաշմանդամների հույսի տունն է դարձել՝ ապաքինման ճանապարհին։

Հուլիսի 12-ից հայ-ադրբեջանական սահմանի Տավուշի հատվածում իրավիճակը սրվեց և օրեր շարունակ հայկական բնակավայրերը հրետակոծվում ու գնդակոծվում էին ոտնահարելով միջազգային իրավունքի նորմերը:

Համավարակի պայմաններում արտասահմանում հանգստի անհնարինությունը կարող էր ոտքի կանգնեցնել հայաստանյան ներքին զբոսաշրջությունը, սակայն այս հնարավորությունը բաց թողնվեց, գրում է Սոնա Մարտիրոսյանը։

Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտի (ՀՑԹԻ) տնօրեն Հարություն Մարությանը պատասխանում է պրոֆեսոր Ստեփան Աստուրյանի «Հիբրիդային պատերազմ. կեղծ սկանդալ և Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտը» հոդվածին` հրատարակված EVN Report-ում։

Հանրակրթության առարկայական նոր չափորոշիչները՝ հիմքում դրված կրթական փիլիսոփայության ու որդեգրած մոտեցումների առումներով ևս հիմնավորման ու փաստարկման կարիք ունեն։

Կրթության գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարությունը շրջանառեց հանրակրթության նոր չափորոշչի նախագիծը. փորձենք քննարկել փաստաթուղթը, հատկապես, որ այն նախ և առաջ քաղաքական փաստաթուղթ է, որն ընդհանրական դրական նպատակներից բացի պետք է անդրադառնա նաև կոնկրետ միջավայրի խնդիրներին և տեսլականին, եթե կրթությունը դիտարկում ենք որպես այդ խնդիրների լուծման և տեսլականի ձգտման միջոց։

Հայաստանի ֆիզիկայի ինստիտուտի տիեզերական ճառագայթների բաժանմունքը փորձում է հաղթահարել բազմաթիվ մարտահրավերներ: Գիտնականների նոր սերունդը կարծում է, որ հետազոտություններին և գիտությանը աջակցելու համար անհրաժեշտ են ավելի մեծ ներդրումներ:

Այս տարվա մայիսի 11-ին Ազգային ժողովը վավերացրեց «Սեռական շահագործումից և սեռական բնույթի բռնություններից երեխաների պաշտպանության մասին» կոնվենցիան, որը հայտնի է որպես Լանզարոտեի կոնվենցիա։ Կոնվենցիայի վավերացումը քրեական պատասխանատվությունից բացի ենթադրում է տուժածների և նրանց ընտանիքների աջակցության ծրագրեր և հանցանքի կանխարգելման աշխատանքներ:

Կորոնավիրուսի համավարակով պայմանավորված՝ աշխարհի տարբեր երկրներում տեղաշարժի խիստ սահմանափակումներ մտցվեցին, ամենուր տանը մնալու կոչեր էին: Կարճ ժամանակ անց առաջին հայտարարությունները եղան ընտանեկան բռնության դեպքերի աճի մասին: Հայաստանում,2019 թ. մարտի 16-ից մինչև ապրիլի 30-ը քննվել է ընտանեկան բռնության 56 դեպք, որից 53-ը ամուսնու կողմից կնոջ հանդեպ բռնություն է եղել:

Խոշոր համավարակները միշտ էլ կտրուկ փոխել են հասարակությունները: Նրանք երբեմն ավելի մեծ հետք են թողել մարդկության զարգացման վրա, քան համաշխարհային պատերազմները, դիվանագիտությունը կամ աշխարհագրական հայտնագործությունները: COVID-19-ի նման մասշտաբային, ամբողջ մոլորակը համակած համավարակը անշուշտ հետևանքներ է ունենալու: Դրա մասին է վկայում մարդկության ողջ պատմությունը:

Հոդվածում նախ նկարագրվում են վերապրված իրողությունները, ապա հարցադրումների միջոցով վերլուծվում է ընդհանուր պատումը, ինչպես օրինակ՝ «Որո՞նք են այն գործոնները, որոնք ձևավորել են ցեղասպանությունը վերապրածների ինքնագիտակցությունը», «Ինչպե՞ս են նրանք արձագանքում ցեղասպանությանը հաջորդած իրավիճակում իրենց գոյությանը» և այլն։

Թավրիզից Փարիզ, դիմադրությունից նացիստական համակենտրոնացման ճամբար... սա է Լուիզա Ասլանյանի պատմությունը `մի հայ կնոջ, ում համոզմունքները, նվիրվածությունն ու խոսքերը հիմնականում մոռացվել են:

Հայաստանում արդեն երեք շաբաթ հեռավար ուսուցման տարբեր ձևաչափեր են կիրառվում։ Ի՞նչ գիտենք Հայաստանի հանրակրթության համակարգում տեղեկատվական և հեռահաղորդակցային տեխնոլոգիաների կիրառման մասին։

Ի՞նչ է նշանակում թողնել ընկերներին, ընտանիքը, համայնքն ու հիշողությունները: Կորստի և հեռացումի ցավը կարող է դժվար լինել և երբեմն անհնար է խոսել դրա մասին: Այդ հույզերը, սակայն, երբեմն իրենց ճանապարհը գտնում են օրագրերի էջերում:

Կորոնավիրուսի տարածմանը զուգահեռ կրթական հաստատություններն ամբողջ աշխարհում անցնում են հեռավար ուսուցման: Որքանո՞վ է Հայաստանի կրթական համակարգը պատրաստ արձագանքելու այս իրավիճակին:

Գրող, դիմադրության մարտիկ, քաղբանտարկյալ Էլլէն Բիւզանդի (Եղիսաբեթ Ստամբոլցյան) կյանքը լեգենդների կծիկ է։ Բիւզանդի՝ Հայաստանի առաջին հանրապետության կազմավորման և հասարակական ու քաղաքական գործիչների մասին անտիպ օրագրերն ու հուշագրերը դեռեւս սպասում են բացահայտման ու տպագրման իրենց հերթին...

ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի վիճակագրության ինստիտուտի տվյալներով Հայաստանում գրագիտության մակարդակը 99% է, սակայն հանրապետությունում սովորողների առնվազն 20%-ը վերջին 17 տարիներին դժվարությամբ է համապատասխանել (կամ առհասարակ չի համապատասխանել) ֆունկցիոնալ գրագիտության չափանիշներին։

Արցախի պաշտպանության բանակի զորամասերից մեկում մահացու հրազենային վիրավորում ստացած զինծառայող Վահրամ Ավագյանի հարազատները վերցրել են դագաղն ու վերջին հրաժեշտը տալու փոխարեն դուրս եկել փողոց։ «Չէր կարող որդիս ինքնասպան լինել»,- ասում է հայրը։ Երևան չհասած, տարածվում է քննչական կոմիտեի հայտարարությունը, որ գործի շրջանակում ձերբակալվել է երեք անձ։ Իսկ եթե մարդիկ փողոց դուրս չգայի՞ն․․․

Օրեր առաջ Երևանում 16-ամյա աղջկա խեղդամահ լինելու բոթը տարածվեց ու տոնական սեղանների շուրջ ամենաքննարկվող թեման դարձավ Հայաստանում։ Երեխայապաշտ համարվող Հայաստանում լուրն անմիջապես տարբեր հարթակներում լայն մեկնաբանությունների առիթ դառնալով նախ թիրախավորեց աղջկա վարքագծը: Սակայն սա նորություն չէ հայ հասարակության համար։

Սոնա Մարտիրոսյանը գրում է ԵՄ մի շարք երկրներից հայրենիք վտարված հայ ընտանիքների անձնական պայքարի մասին :

Հայաստանում ծնելիության մակարդակը կազմում է 1.6 ծնունդ մեկ կնոջ համար: Այս տարի հանրապետության հինգ շրջաններ գրանցել են ավելի բարձր մահացության, քան ծնելիության մակարդակ: Ամենաբարձրը Լոռու մարզում էր: Փորձագետների կարծիքով, ժողովրդագրական մակարդակը մտահոգիչ է:

Տեսնելով հարևան մարզերում՝ Սյունիքում, Գեղարքունիքում հանքարդյունաբերության ծանր ժառանգությունը, վայոցձորցիները վճռական են տրամադրվել՝ սոված կմնան, բայց հանքի՝ իրենց ու սերնդների առողջության հաշվին չեն ապրի։

Հանքարդյունաբերության մասին խոսելիս քննարկվում են հիմնականում բնապահպանական, հարկային կամ օրենսդրական բացերը, շահագործման թույլտվությունների տրամադրման թերությունները։ Շատ քիչ են խորքային վերլուծությունները մարդու իրավունքների և դրանց պաշտպանության վերաբերյալ։

«Որքան շատ են լռողները, մտերիմների, հարազատների կողմից սեռական բռնության ենթարկված երեխաները, որոնք չունեն տարածք խոսելու, բարձրաձայնելու իրենց հետ կատարվածի մասին, նրանք կամ վախենում են, կամ լռեցվում», հատված Զարուհի Հովհաննիսյանի «Իրավապաշտպանի օրագիրը» հոդվածաշարքից:

Հայ հասարակական համերաշխությունը խաթարելու փորձված մեթոդներ կան: Դրանցից մեկը սեքսն է: Հասարակական դիսկուրսում սեքսը հակադրվում է գրեթե ամեն ինչին` կրոնին, սիրուն, ավանդական արժեքներին, անգամ հայրենիքին: Այս համատեքստում ստիպված եմ գուժել՝ Հայաստանում սեքս կա, և դա նորմալ է:

Անպտղության դեմ պայքարող զույգերը երեխա ունենալու նպատակով երբեմն դիմում են փոխնակ մայրերի։Հայաստանում սակայն դեռեւս կարիք կա հասցեագրելու ներկայիս օրենսդրության խնդիրները, որոնք հնարավոր է որ խոցելի դարձնեն այն կանանց, ովքեր ընտրում են փոխնակ մայր լինել։

Ցանկացած մարդու հարցրեք Հայաստանում աշխատանքային պայմանների մասին, և ձեզ կասեն, որ իրենց իրավունքները չեն պաշտպանվում, նույնիսկ եթե իրենք տեղյակ են դրանց մասին։ Անշուշտ, աշխատանքային իրավունքները նվազագույն պաշտպանված իրավունքներն են երկրում: Աշխատանքային իրավունքների պաշտպանության նման անտեսման պատճառներից մեկը երկրում գործազրկության բարձր մակարդակն է:

Ըստ տարբեր հետազոտությունների՝ աշխարհում վերարտադրողական տարիքի զույգերի 15 տոկոսն անպտղություն ունի: Հայաստանում անպտղության ցուցանիշը նվազել է՝ 2014-ին կազմելով 14,9 տոկոս: ԱՀԿ-ի չափանիշներով այս ցուցանիշը մոտ է ճգնաժամային մակարդակի եւ խոսում է այն մասին, որ երկրում կա լուրջ խնդիր:

Համաներումը, որը սովորաբար ներկայացվում է որպես կառավարության կողմից բացառիկ մարդասիրական քայլ, գերազանցապես կիրառվում է այն երկրներում, որտեղ դատավորները պարբերաբար ենթարկվում են ճնշումների, իսկ օրենքը կիրառվում է ընտրողաբար: 2018-ի հոկտեմբերին հայտարարվեց Հայաստանի երրորդ Հանրապետության ամենախոշոր համաներման մասին, որը շատերի կողմից ընկալվեց որպես հաշվարկված քաղաքական որոշում:

Արդի պալիատիվ շարժման հիմնադիր Սիսելի Սոնդերսը մի անգամ ասել է. «Տառապանքն անտանելի է միայն, երբ խնամող չկա»: Բայց բացի օգնելու ցանկությունից, կարևոր է հասկանալ, թե ինչպես օգնել: Այս մոտեցումը ստեղծում է մի իրավիճակ, երբ մենք պայքարում ենք ոչ թե «կյանքը փրկելու», այլ «արժանապատիվ կյանքի» համար: Իսկ ի՞նչ է նշանակում «արժանապատիվ կյանք»: Եկեք քննարկենք պալիատիվ խնամքի մի քանի խնդիր:

Սեդա Գրիգորյանն ուսումնասիրել է Հայաստանի ազգային արխիվում գտնվող Զաբել Եսայանի դատավարության փաստաթղթերը՝ 1939-ի գնդակահարության դատավճիռը, 1957-ի հետմահու արդարացվումը։ «..․ ես ավելի դժբախտ եմ, քան որևէ հանցագործ կին», դատարանում հայտարարել էր Եսայանը:

Զրույց շխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարար Զարուհի Բաթոյանի, ՀՀ Առողջապահության նախարար Արսեն Թորոսյանի և ՀՀ Կրթության և գիտության նախարարի տեղակալ Արևիկ Անափիոսյանի հետ իրավունքահենք պետական քաղաքականության ձևավորման վերաբերյալ:

Հայաստանում հանքարդյունաբերությունը կարող է մեծ դերակատարություն ունենալ, սակայն օրենսդրական բացերը, ինչպես նաև մշտադիտարկման և գնահատման ներկա իրավիճակը շատ ռիսկային է։

Սեռական դաստիարակություն, սեռական առողջության պահպանում, սեռական հարաբերություններ․ մեր երկրում ընդունված է այս մասին կամ շշուկով խոսել կամ լռել։ Իսկ եթե խոսքը գնում է հաշմանդամություն ունեցող անձանց սեռական հարաբերություններ ունենալու մասին, ապա տաբուներն ու թյուրըմբռնումներն ավելի շատ են:

Կրթություն ստանալը մարդու անքակտելի իրավունքն է, որը, անկախ հանգամանքներից, չպետք է որևէ կերպ սահմանափակվի: Այնինչ, ազատությունից զրկված անձանց իրավունքների պաշտպանության ոլորտում առանձնակի կարևորվում է կրթության իրավունքի իրացումը։ Միևնույն ժամանակ, այս խնդիրը շարունակաբար դուրս է մղված քաղաքականությունների մշակման շրջանակից:

Ամուսնու կողմից ծեծի ենթարկվելու հետևանքով կնոջ մահվան հերթական բոթը Հայաստանում կրկին ստիպեց խոսել հայ հասարակության կողմից այդքան չսիրված ընտանեկան բռնության դեպքերի ու չհանգուցալուծվող խնդիրների մասին։

Շրջակա միջավայրի պաշտպանությամբ զբաղվող խմբերի համար միջազգային համագործակցությունը հրամայական է դառնում ամբողջ աշխարհում։ Հայաստանի և Լիբանանի օրինակներով Սոֆյա Մանուկյանի ուսումնասիրությունը վեր է հանում խնդիրների իրական ծավալը խոշոր ներդրումների և հանքարդյունաբերության ու թափոնների վերամշակման ոլորտում։

EVN Report-ի համար այս վերլուծականում հոգեբույժ Արամ Հովսեփյանը գրում է Հաայաստանի սահմանամերձ համայնքներում հոգեկան առողջության խնդիրներ ունեցող մարդկանց եւ նրանց ընտանիքների առաջ ծանրացած խնդիրների մասին: Այս համայնքներում, գլխավորը գոյատևելն է, զգացմունքները միշտ էլ կարելի է զսպել, հետաձգել մինչև ավելի լավ ժամանակներ։

Վերջերս ՅՈՒՆԻՍԵՖ-ի հայաստանյան գրասենյակի նախաձեռնությամբ կազմակերպվել էր Հայաստանում երեխաների դեմ բռնության հարցին նվիրված համաժողով. թեմա, որի մասին հաճախ չի խոսվում։ Հայաստանի ժողովրդագրության և առողջության հարցերի հետազոտությունը, որին մասնակցել է երկրում բնակվող 8000 տնային տնտեսություն, ֆիզիկական և հոգեբանական բռնության ենթարկվող երեխաների թիվը խիստ տագնապալի է գնահատում։

EVN Report-ի համար իր առաջին հոդվածում Ալեն Ամիրխանյանն անդրադառնում է Հայաստանում հանքարդյունաբերության ոլորտի ներկայիս վիճակին՝ հանքարդյունաբերության կառավարման, թույլտվությունների տրամադրման, որոշումների կայացման, օրենսդրության բարեփոխման, ինչպես նաև ստանդարտների մոնիտորինգի գործընթացների առանձնահատկություններին:

Լրագրող Վարդգես Բաղրյանն կիսվում է իր անձնական հիշողություններով Ղարաբաղյան շարժման ու պատերազմի տարիներից: Պատմում է Քարինտակ գյուղի պաշարման մասին եւ այն ֆենոմենի, "որն այդպես էլ անհասկանալի մնաց հակառակորդին":

Որոշում կայացնել երբեք չօգտագործել ցեղասպանություն բառը եւ կրկին դեմ առ դեմ կանգնել եղելությանը նոր համատեքստում: Գրող Լուսինե Հովհաննիսյանը անսպասելիորեն բացահայտում է ընդհանուր, բայց ակնհայտ կապ երբ կրկին ու կրկին կարթում է Սումգայիթյան զոհերի կենսագրություններն: "Զոհվածների ցանկի վերջում նշված է՝ «կրծքի երեխա», անունն անհայտ է: Նա հիմա երեսուն տարեկան կլիներ..." գրում է հեղինակը:

Կոյուղաջրից մինչև կապույտ մազեր․․․Ի՞նչ է տեղի ունենում, երբ կինը չի համապատասխանում կամ չի համակերպվում իրենից ակնկալված իրականությանը: Ինչո՞ւ է նրա անհատականությունը վերածվում անհանդուրժելի սպառնալիքի: Գենդերային խտրականությունը խորը մշակութային խնդիր է ամենուրեք՝ այդ թվում նաև հայոց մեջ, որտեղ իրավիճակները փոփոխվում են, իսկ վարքագիծը՝ ոչ:

Երեսուն տարի անց, Ղարաբաղյան շարժման ակտիվ մասնակից, լրագրող Լուսինե Հովհաննիսյանը զրուցում է բարիկադների հակառակ կողմում գտնվող մի մարդու հետ, ով հետևում էր ժամանակի զարգացումներին որպես ցուցարարների շարքերը ներխուժած Երևանի քաղկոմի կազմբաժնի հրահանգիչ:

Քանի դեռ հանրությունն հնարավորություն չունի ֆիզիկապես գնալ եւ տեսնել Թումանյանի տուն-թանգարանի ԽԱՎԱՐՈՒՄ ցուցահանդեսը, ներկայացնում ենք ցուցադրության թվայնացված տարբերակը հիմնվելով Թումանյանի տուն-թանգարանի տնօրեն Նարինե Թուխիկյանի EVN Report-ին տրամադրած նյութերի վրա:

Արփինե Հարոյանը բացահայտում է Լէօլա Սասունիի կյանքը, ով ծնված լինելով Օսմանյան կայսրության մի փոքր քաղաքում պայքարել է Հայաստանի առաջին Հանրապատության անկախության համար, և անմնացորդ նվիրվել իր ժողովրդին ու հայրենիքին: