Պատկերազարդում Արմինե Շահբազյանի:
«Ձայնագրությունը կատարված է «Արդինի» ստուդիայում,
հնչյունային ռեժիսոր՝ Համայակ Ռոստոմյան,
գործիքավորում՝ Հայկո,
երգում են՝ Գրիշա (ազգանունը չեմ հիշում),
Վարդան Զադոյանը, Սպիտակցի Հայկոն,
մեկ էլ երկու հատ թևերը կտրած ռուս, դժվար ճանաչեք։
Ու վաբշե, չեմ ջոգում, էս կասետը առել եք, որ վրինը կարդաք, թե՞ մեջինը լսեք»։
(Ալբոմի շապիկից, Top Ten of Rabiz 4, 2003 թ.)
——
Երբ մի օր 20-րդ դարի ամենագործածական, խրթին ու տարափոփոխ եզրույթներից մեկը՝ պոստմոդեռնիզմը, «մարդկային լեզվով» բացատրելու խնդրանքով դիմեցին Ումբերտո Էկոյին, նա ասաց. «Դե, պատկերացրեք, եթե մոդեռնի աշխարհում ասում են՝ սիրում եմ քեզ, պոստմոդեռնի աշխարհում կասեն՝ դե, ինչպես ասում են նման դեպքերում, սիրում եմ քեզ»։
Հետանկախության շրջանի Հայաստանի մշակութային համատեքստում մոտ, բայց դյուրընկալելի օրինակներից մեկը, տարօրինակ է, բայց կարող է համարվել Top 10 of Rabiz նախագիծը՝ իբրև 90-ականների «անգիտակից պոստմոդեռնիզմի» նմուշ, իհարկե, եթե ռաբիզը պայմանականորեն ընդունենք որպես ավելի շատ մոդեռնին հարող ֆենոմեն։ Չէ՞ որ ռաբիզում գերակշռում է հերոսը, պաթոսը, մեծ զգացմունքը, մեծ ցավը, մեծ տառապանքը, մեծ նարատիվը (կներեք՝ պատումը), հակասական կապը արխայիկ ավանդույթների հետ, այն դեպքում, երբ Top 10 of Rabiz-ը ոչ այլ ինչ է, եթե ոչ ռաբիզի մոտիվների հունցում, ցիտատների կծիկ, ապասրբացնող ու ապահերոսացնող, սեքսուալ ու կենդանի կոլաժ՝ ժամանակի մերկացնող արձանագրություն։
1998-ին՝ Ուրախների և հնարամիտների ակումբի (КВН) զարթոնքի ժամանակ և «Մեր բակի» հիթայնությունից մեկ տարի անց, 90-ականների ցաքուցրիվ իրականությունը փորձում են երաժշտության լեզվով ու փորձարարական ձևաչափում վերարտադրել մի խումբ երիտասարդներ՝ Արթուր Ջանիբեկյանի գաղափարով ու Գրիշա Աղախանյանի, Վարդան Զադոյանի, Գարիկ Մարտիրոսյանի, Հայկոյի և մյուսների կատարմամբ։ Թողարկելով նախագծի վերջին՝ հինգերորդ ձայնասկավառակը, 2005-ին հեղինակներին հաջողվում է դրանցից յուրաքանչյուրում խնդրականացնել ոչ միայն ռաբիզը, այլև վերաբերմունքը ռաբիզի նկատմամբ։ Ի հեճուկս ռաբիզի, Top 10-ը ռաբիզի իսկ օգնությամբ հյուսել է երաժշտական ու մշակութային բազմածիր մի ծիածան, որի տակով անցել է ամբողջ մի սերունդ։
Top 10-ի գլխավոր հերոսը Գրիշան է, որին բնութագրում են որպես «հայկական ռեպի վաստակյավոր-թագավոր, քաղցր-անուշ, համով-հոտով, հայկական-պատվական, բոյով-բուսաթով սիմպատիչնի ազիզ ախպեր», որը փոքր ժամանակ՝ ի տարբերություն ոստիկան կամ երգիչ դառնալ երազող իր հասակակիցների, չգիտես ինչու ցանկանում էր դառնալ mother fuckin hustler։ Գրիշայի երաժշտական բենդում ստեղնաշարային գործիքների վրա նվագակցում է ոմն Ցոլակ Կլայդերմանը, բաս կիթառի վրա հենց ինքը՝ բաս կիթառիստը, սոլո կիթառ՝ Սուրիկ Քլեփթոն, հարվածային գործիքներ՝ Մայք Թայսոն, Վաշինգթոնի «Վաղարշապատ» ռեստորանի զուռնայի, կլարնետի և սաքսաֆոնի վարպետ Բիլ Քլինթոնը, ջութակահար Անուշավան Սպիվակովը և վերջապես՝ խմբի ղեկավար ու դիրիժոր DJ Տաճատ Ֆոն Կարայանը։
«Մեր բակ»-ից բացի մեկ այլ մեկամյա վաղեմության ելակետ կամ զուգահեռ կարելի է համարել Հայաստանում ձեռքից ձեռք խլվող The Rapsody Overture-ը: Hip Hop Meets Classic կոնցեպտուալ ալբոմը, որտեղ Mobb Deep, Xzibit-ի կամ Warren G-ի ռեփերը համադրվում էին Պուչիննի, Դեբյուսիի կամ Բորոդինի երաժշտության հետ։ Եվ առհասարակ, կար «ռեմիքս» երևույթը, որը 90-ականներին դեռ նոր էր, բայց արդեն հանրաճանաչ, ի տարբերություն 2000-ականներին բում արած «մաշափ» ոճին, որը շատ ավելի մոտ է նրան, ինչ անում էր Top 10-ը։ Դիցուք, կարող ենք պնդել, որ Top 10 of Rabiz-ը իրականում ամբողջությամբ համահունչ էր իր ժամանակների համաշխարհային երաժշտական թրենդներին։
Այսպես, մի ժամանակաշրջանում, երբ MTV-ն և ամբողջ եվրո-ամերիկյան տեսողական բովանդակություն-կոնտենտը դեռևս մարսված չէր, բայց արդեն փոքրիշատե հասանելի, «50-տարի» երգի տեսահոլովակը դառնում է իսկական հիթ։ Այդ հաջողության գրավականն էր նաև այն, որ արևմտյան տեսահոլովակների պարոդիան հասարակությունը սկսում է ընկալել որպես կանացի կիսամերկ բարեմասնությունները ի ցույց դնելու հանդուգն մտայնություն։ Բայց սեռական տրփանքների այս բաց հանդիսանքն արդեն իսկ մեկնարկել էր դասական ռաբիզի «գլենդելյան» փուլով՝ շնորհիվ ամերիկյան պոպ մշակույթը որպես «հայկական» էկզոտիզմ վերարտադրող Արամ Ասատրյանի տեսահոլովակների։
«Ալբոմի վրա ազդեցություն է ունեցել ամեն թարմը, նորաձևը։ Էլեմենտներ, հատվածներ հայտնի երգերից… Երբ նյութը չէր բավականացնում կամ սպառվում էր, ես համացանցում սկսում էի փնտրել տվյալ տարվա հիթերը: Բայց ես ինքս չէի լսում այն երաժշտությունը, որը մենք «խառնում» էինք, երկրպագու չէի: Մենք մտադիր էինք ծաղրել ռաբիզը՝ համարելով այն անթույլատրելի ժանր երիտասարդ սերնդի ճաշակը ձևավորելու տեսանկյունից, բայց ակամայից՝ ինքներս այն գովազդեցինք: Անհաջող փորձ՝ հաջող նախագիծ»,- այդ տարիները հիշում է նախագծի համահեղինակ Վարդան Զադոյանը։
Սակայն Тоp 10-ում չէր գերակշռում ո՛չ ռաբզիը, ո՛չ էլ ռեպը։ Ալբոմի վերնագիրը ավելի շատ հրահրում էր, քան բովանդակության նկարագիր. միախառնվում էին ինչպես ռեպն ու ռաբիզը, այնպես էլ պոպը, ռեգգեն ու ռեգետոնը, սոուլն ու RnB-ն, ռուսական «բլատնոյ» շանսոնը, հայկական ժողովրդականը, գուսանականը, լատինոն, էլեկտրոնայինը՝ eurodance-ից մինչ acid, լիրիկական բալադներից մինչ պարային դիսկոհիթեր։ Համադրվում էին ոչ միայն ժանրերը, այլև կատարողները։ Այսպես, իրական կյանքում անհամատեղելի կատարողները հանդես էին գալիս ամենաանիրական ու կախարդական դուետներով՝ Բոկան և Տոնի Էսպոզիտոն, Թաթա Սիմոնյանը և Լինդան, Թուփաք Շաքուրը և Տիգրան Ժամկոչյանը, Սպիտակցի Հայկոն՝ Սթինգի և Ջեյմս Բրանունի հետ, Արամ Ասատրյանը՝ Իրինա Սալտիկովայի և МC Hummer-ի հետ։ Հետբլոկադային Հայաստանում, որտեղ գրեթե չկային հյուրախաղեր ու մասսայական համացանց, Тop 10-ը դառնում էր մի տիրույթ, որում ամեն բան հնարավոր էր՝ էքսպերիմենտի հանդեպ ազատ հակվածության և Վարդան Զադոյանի դյութիչ ձայնալարերի շնորհիվ, որոնք նույնությամբ արտաբերում էին Շեգիի, Բարի Ուայթի, Մայքլ Ջեքսոնի և մյուսների իկոնային ձայները։
«Մենք իրար հետ զբոսնում էինք այգում,
Նստեցինք մոտակա ծառի տակ,
Մեր շուրթերը մոտենում էին իրար, երբ դու գոռացիր՝
«Յախք, էլի սխտո՞ր ես կերել»»։
Ձևի համադրումից էլ ավելի հետաքրքիր էր հակադիր բովանդակությունների ու մշակութային համատեքստերի զուգակցումը։ Օրինակ՝ «Սուրբ Սարգիս ես կգնա՛մ» սակրալ ֆրազին կարող էր հեշտությամբ հաջորդել՝ «Էս ատվյորդկեն ի՞նչ եղավ» կամ «Էս փեչը լա՞վ ա տաքացնում» ռեպլիկը, իսկ Բարի Ուայթի՝ «Baby, because I love you so much» սիրատոչոր խոստովանությանը «Հետս baby-ով չխոսաս, լակոտ» հայեցի լափառոշ պատասխանը՝ միանգամից կոտրելով ու կտրելով ավանդական զուգաբանումից, կամ էլ հակառակը՝ «Մի բալիկ կա, աչքերը սեքսոտ»-ին կարող էր հաջորդել՝ «Հայ ես դու՝ հայ եմ ես»-ը։
Հանգավորվում էր ամեն ինչ, ինչպես փոխաբերական, այնպես էլ ուղիղ իմաստով ու անգլերեն ոչ շատ հարուստ բառապաշարը չէր կարող լինել արգելք. «I am alone» — «գազի բալոն», «I feel the peace» — «պռիվետ ազիզ», «getta motherfucker» — «պետության վիճակը», գերմաներենի դեպքում՝ «sieben, acht» — «հայի բախտ»։ Իսկ ահա իսպաներենի չիմացությանը փոխարինելու էին գալիս հայերեն բառերը՝ իսպանահունչ վերջածանցներով.
Lusonyo indz sirente, ayginere zasente,
Es irasyon bdente, mentente – tenasyon.
Qerita militsaio, meqenio stopanyo,
Mexaknerel jardente – koxente vorazon.
Անբռնազբոս մեկնաբանության էր արժանանում նաև դասականը։ Դիցուք, Hambo N5 խորագրի ներքո ծավալվող Գիքորի ասքը հիշեցնում է մինի-մյուզիքլ, որի ավարտին Գիքորին հրաժեշտ ենք տալիս «Ай-ай-ай-ай-ай-ай, убили Гигора» հեգնական ձայնարկություններով և մամբոյի կրակոտ տակտերով։ Իհարկե, կարելի է ասել, որ ողբերգական պատմվածքի ֆաբուլան ամփոփող՝ «So Bazaz took Giqor like a silly khlam, Gave Hambo from his pocket erkuharyoor dram» ռեպային դարձվածքը սրբապղծության հավասարազոր (ինքնա)հեգնանք է, սակայն Աղախանյան-Զադոյան դուետի այս հետարդիական յուրացումը ավելի շուտ անվախ փորձ է վերաիմաստավորելու և վերադիրքավորելու հայ արդի գրականությունը՝ գլոբալացվող մշակույթի հաղթարշավի պայմաններում։
Այսօր՝ արդեն տասնյակ տարիներ անց, ունենալով Աղախանյան-Զադոյան ժանրային խաղերի երաժշտական նորանոր հետնորդների՝ ի դեմս Գարիկ Պապոյանի և Արամ mp3-ի, Գարիկ Պապոյանի և Սոնա Ռուբենյանի, Միկա Վաթինյանի և Թամամ Համզայի (The Deenjes) կամ էլեկտրոնային երաժշտաբեմում՝ Լյուսիա Կագրամանյանի, կարող ենք արձանագրել, որ Top 10-ի ուշագրավ նվաճումն է ժամանակի յուրօրինակ բյուրեղացումը։ Պարզից էլ պարզ է, որ «Էլ էս համարով չզանգես, մեր հեռախոսը ատվետչիկով ա», կամ «Արմենչիկ ձյա, Անուշին կկանչե՞ք — Անուշը թրաշվու՛մ ա» արտահայտությունները, ինչպես և «Հագինդ մաչոնկայա, գլխիդ վրա՝ նորկայա» նկարագիրը՝ բացառապես ժամանակի սոցիալ-մշակութային արքետիպեր են։ Նույնքան արդիական են արտագաղթի համատեքստին վերաբերող հղումները, ինչպես օրինակ 1990-ականների «հայկական երազանքի» բաղադրատոմսը՝ «Լատարեյով գրին քարտ շահեմ, էթամ Լոս Անջելես ապրեմ, հետո ծնողներիս կանչեմ, Made in Cali շորս վայելեմ»-ը։ Եվ ընդհանրապես, դժվար է գտնել 90-ականների ավելի ցայտուն նկարագիր, քան հետևյալ տողերը.
«Հալալա ձեզ, որ ունեք սենց պալաժենի,
Մեր պապերն իրանց վախտով չեն արել ըսենց դվիժենի,
Ոնց որ մենք արել ենք, անում ենք ու կանենք,
Սաղս լավ պիտի ապրենք, հայերի ցավը տանենք.
Կուշտ փորով պիտի ուտենք, բարձր մուզիկա լսենք,
Առավոտը ուշ զարթնենք, կազինոներում կրենք,
Պատերի մոտ պպզենք, ռեստորանում հաց ուտենք,
Ով չի ուզում ազգի լավը՝ քյալ ա.
Բայց մենք ուզում ենք՝ հալալ ա»։
Մեր օրերում ռաբիզը վաղուց դադարել է զուտ ժանր լինելուց, վերածվել քամահրական ու դատապարտող գնահատականի, իսկ Top 10-ում այն դարձավ խաբուսիկ վերնագիր, կեղծ ուղեցույց՝ խորամանկ մի նենգափոխություն, որի շնորհիվ հենց իր՝ նախագծի նկատմամբ անհնարին դարձավ կիրառել «ռաբիզ» բնորոշումը թե՛ «ժանրային» և թե՛ «արժեքային» առումներով։ Կոնցեպտուալ այդ խաղի միջոցով ձևավորվեց նոր երաժշտական ավանդույթ, որն արդեն թվարկված մի քանի արտիստների շնորհիվ ռաբիզը «կոնտեքստափոխեց» ու ապրեցրեց որպես տեղական ժողովրդական արվեստի մի նոր սկզբնաղբյուր, և որն ակնհայտորեն շատ ավելի առողջ ու կառուցողական մոտեցում էր, քան այդ երևույթի քաղքենիական «մերժումը» (սպանելը)։
Top 10 of Rabiz-ը անվեհեր 90-ականների խելառ մանուկն է, որը բոլորիս նման զրոյական թվականներին դեռ փորձում էր վերապրել նախորդ տասնամյակը։ «Մեր բակի», «Խաթաբալադայի» ու մի քանի այլ must-երի հետ միասին այն ամբողջացնում է կուլտային փունջը, որն անհրաժեշտ է վերբեռնել ի պահ ապագայի թվային թանգարանում՝ ի զարմանս գալիք մշակութաբանների, որոնք դեռ նորովի պետք է բացահայտեն, թե այդ ինչպես է քարտեզի վրա հազիվ նշմարվող դռնփակ Հայաստանում ծնունդով Սպիտակցի Հայկ Ղևոնդյանը իր ցավերը պատմում փոփի արքա Մայքլ Ջեքսոնին.
