Երազանքի տներ սահմանամերձ բնակավայրերում

Հոդվածը կարող եք լսել ՁայնաԳիր:

Սահմանամերձ գյուղական բնակավայրերում կառուցվող նոր տներն աշխուժություն են բերել ու հույս ներշնչել Տավուշի, Գեղարքունիքի, Վայոց ձորի, Արարատի և Սյունիքի մարզերի սահմանամերձ համայնքներում։ 2022-ին մեկնարկած պետական ծրագիրը, որով 16 մլն դրամ է հատկացվում սահմանամերձ գոտում տուն կառուցելու համար, թեև նախանշված էր եզրափակել 2024-ին՝ 2000 տան կառուցմամբ, սակայն պահանջարկը ստիպել է վերանայել ծրագիրն ու ավելացնել ևս 400 տան հնարավորություն։

Նկարից մինչև իրականություն

Վայոց ձորի Արենի համայնքի բնակիչ Խաչիկ Պետրոսյանը ծրագրի առաջին շահառուներից է։ Մոր, կնոջ ու երկու երեխաների հետ արդեն առաջիկայում կտեղափոխվի նոր տուն. «Հողամասը ժառանգել ենք դեռ 50-ականներից, երազել ենք այստեղ տուն կառուցել, սակայն հնարավորությունները սուղ են եղել ու հիմա՝ պետության աջակցության շնորհիվ մեր երազանքն իրականանում է»:

Խաչիկ Պետրոսյանն է նաև ոգևորել համագյուղացիներին դիմել ծրագրին, ու հիմա արդեն Արենիում 100-ից ավել նորակառույց տուն կա: Գինեգործության հարուստ պատմություն ունեցող զբոսաշրջային կենտրոն Արենին, թեև սահմանակից է Ադրբեջանին, սակայն համարվել է ավելի ապահովված և սոցիալական աջակցություն ստացող սահմանամերձ համայնքների ցանկում ներառվել է միայն 2021-ին։  

«Յուրաքանչյուր նոր կառուցվող տուն յուրաքանչյուր սահմանին ամրություն է տալիս, գյուղը դարձնում կենսունակ։ Այս ծրագրից շահում են բոլորը՝ մարդիկ տուն են ստանում, շինարարները՝ աշխատանք, իսկ համայնքը զարգանում է»,- ասաց Պետրոսյանը։

Ըստ նրա` ծրագրի պայմաններն էլ բավական պարզ են ու հասանելի. «Բանկը մեր անունով ձևակերպում է վարկ, որի թե՛ մայր գումարը, թե՛ տոկոսները վճարում է պետությունը, գյուղացուն էլ բան չի մնում»: 

Գործընթացը

Գյուղական բնակավայրերի համաչափ զարգացման ու բնակարանային ֆոնդի թարմացման նպատակ ունի պետական աջակցության ծրագիրը։ Ի սկզբանե որոշվել է՝ պայմանները շատ չեն լինելու։ Հարկավոր էր կառավարության որոշմամբ սահմանամերձ 80 գյուղական բնակավայրերից մեկում ունենալ հող կամ կիսակառույց շինություն, ընտրել պետության կողմից առաջարկվող 40-ից ավելի նախագծերից մեկը կամ ունենալ սեփական՝ հաստատված նախագիծը, ինչպես նաև շինարարության թույլտվություն։ Լինել ամուսնացած, իսկ ամուսիններից մեկը՝ Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացի, չունենալ պարտավորություններ պետության նկատմամբ՝ չմարված տուգանքներ, հարկեր, ժամկետանց վարկեր։ Հաշվի չեն առնվել ո՛չ դիմորդների տարիքը, ո՛չ երեխաների առկայությունը, անգամ այդ տարածքում հաշվառված լինելու հանգամանքը։

Անհրաժեշտ փաստաթղթերը համագործակցող վեց բանկերից և մեկ վարկային կազմակերպությունից որևէ մեկը ներկայացնելուց հետո ձևակերպվել է հիփոթեքային վարկ 16 միլիոն դրամի չափով՝ 13 տոկոսադրույքով, որը միջին շուկայական տոկոսադրույք է համարվում։ Կառավարության և բանկերի միջև բանակցությունները երկար են տևել. բանկերը սկզբնական շրջանում խուսափել են սահմանամերձ հատվածներում գրավադրումներից, այնուամենայնիվ, կառավարությանը հաջողվել է հասնել համաձայնության։ Գումարը փոխանցվում է մի քանի փուլով՝ հաշվի առնելով կատարված աշխատանքները։ Չի գնահատվել անգամ քաղաքացու վարկունակությունը, քանի որ ամբողջ գումարի մարումն իրականացնում է պետությունը։ Սակայն, եթե տան կառուցման աշխատանքները չեն տեղավորվում տրամադրվող գումարի սահմաններում, մնացած ներդրումը քաղաքացին կատարում է իր գրպանից։ Իսկ շահառուներից շատերն են մտածում միանգամից մեծ տուն սարքելու մասին՝ հաշվի առնելով, որ աշխատանքների հիմնական մասը կատարվում է պետության տրամադրած գումարով։ Բայց, ծրագրի պահանջներից է, որ տունը պետք է կառուցվի երեք տարվա ընթացքում և չի կարող օտարվել տասը տարի։ Շահառու ընտանիքն աջակցությունից կարող է օգտվել մեկ անգամ։ Ի դեպ, այս ծրագրից կարելի է օգտվել անգամ եթե նախկինում օգտվել են պետական աջակցության այլ՝ հիպոթեքային վարկի սպասարկման դեպքում եկամտահարկի վերադարձի, երեխա ունեցող ընտանիքների բնակարանային ապահովության ծրագրերից։

Ծրագիրը հասանելի է նաև Լեռնային Ղարաբաղից բռնի տեղահանվածներին, սակայն նրանք պետք է կատարեն ընտրություն՝ օգտվել կա՛մ այս, կա՛մ Լեռնային Ղարաբաղից բռնի տեղահանված ընտանիքների բնակարանային ապահովման ծրագրից, երկուսը միասին հասանելի չեն։

Եվա Ավետիսյանի ընտանիքը մեկն է արցախցի 32 ընտանիքներից, որ դարձել է այս ծրագրի շահառու։ Տավուշի Սարիգյուղում Ավետիսյանի երկհարկանի տան հիմնական աշխատանքներն արդեն ավարտվել են։ Օգտագործել են պետության տրամադրած գումարը, իսկ մնացած աշխատանքները կատարելու են սեփական ներդրմամբ, քանի որ շեղվել են պետության կողմից առաջարկվող նախագծերից, իրենք են կազմել իրենց տան նախագիծը՝ ներառելով մեծ պատուհաններ ու պատշգամբ։

«Տուն կառուցելու համարձակություն չէինք ունենա, եթե չլիներ այս ծրագիրը։ Բայց, քանի որ գիտենք՝ պետությունն օգնում է, ունեցանք այդ համարձակությունն ու սկսեցինք կառուցել մեր երազանքի տունը»,- ասաց Ավետիսյանը։ 

Շուշեցի կինը մաթեմատիկայի ուսուցիչ է, դասավանդում է Բերքաբերի միջնակարգ դպրոցում, ամուսինը զինվորական է, իսկ երկու տղաները դեռ մանկապարտեզ են հաճախում։ Ասում է՝ սա լավագույն հնարավորությունն էր հետագայում երեխաների բարեկեցությունն ապահովելու համար. «Ծրագրի մասին համացանցից իմացանք, շատ արագ կազմակերպեցինք Հայաստանի քաղաքացիություն ստանալու գործընթացն ու դիմեցինք բանկ։ Իսկ հիմա արդեն սպասում ենք, թե երբ ենք տեղափոխվելու մեր տուն»։

Ծրագրի առաջին յոթ ամիսներին շատ քիչ է եղել դիմելիությունը, կառավարությունում անհամբեր սպասել են 100-րդ շահառուին, մինչդեռ արդեն երկրորդ տարում դիմորդների մեծ քանակը ստիպել է մտածել 2000 տան սահմանափակման մասին։

«Մարդիկ սկզբում պարզապես չէին հավատում, թե իսկապես ամբողջ բեռը պետութունն իր վրա է վերցնում,- ասաց Տավուշի մարզի Բերքաբեր համայնքում տուն կառուցող Վահագն Խուդավերդյանը՝ ցավով նշելով, որ միգուցե հենց այդ թերահավատության հետևանքով էլ շատերը պարզապես չհասցրին օգտվել ծրագրից,- Ես արդեն տան հիմքերը գցել էի, երբ վարսավիրանոցում պատահական լսեցի, որ կողքիս այցելուն վստահեցնում էր, թե սուտ է այդ ծրագիրն ու չի աշխատում։ Լուռ լսում էի, թե ինչ է խոսում, երբ վարսավիրս չդիմացավ ու ինձ մատնացույց արեց, որ ախր էս մարդն արդեն տան կեսն արել ա, ոնց ա սուտ»։

Խուդավերդյանը ծնվել, մեծացել, ամուսնացել է Բերքաբերում, սակայն այնուհետև տեղափոխվել է մարզկենտրոն Իջևան։ «Միշտ էլ մտքիս եղել է իմ անձնական տունն ունենալ սիրելի գյուղում, բայց եթե չլիներ պետության աջակցությունը՝ իմ երազանքի տան կառուցումն այդպես էլ կմնար երազանք։ Տուն կառուցելը դժվար է, բայց նաև շատ հաճելի՝ նախագծի նկարից մինչև իրականություն դառնալը»։

Ընդլայնում

Բերքաբերում արդեն 100 տուն է կառուցվում, որով կրկնապատկվում է գյուղի տների քանակը։ Հենց նման ոգևորությունն է կառավարությանը ստիպել 2024-ից հետո էլ ծրագիրը, որոշ փոփոխություններով, վերաբացել Տավուշի մարզի Բերքաբեր և Կիրանց համայնքների համար՝ 40-ական տեղով, ինչպես նաև Բաղանիս և Ոսկեպարի համար՝ 50-ական տեղով։ Հատկանշական է, որ այս համայնքներից դիմորդներին կտրվի նաև հավելյալ հինգ միլիոն դրամի աջակցություն, եթե ծրագրին դիմելիս ունենան մեկ տարվա հաշվառում տվյալ բնակավայրում։

Հնարավորություն է տրվել նաև ծրագրից օգտվել նրանց, ովքեր շինթույլտվություն են ստացել մինչև 2024-ի սեպտեմբերի մեկը: 

Փոփոխությամբ, փաստացի, մեկնարկել է նաև ծրագրի ընդլայնումը՝ առաջինը հնարավորություն տալով Վայոց ձորի Գոմք բնակավայրին։ Շուրջ 144 բնակիչ ունեցող Գոմքը սահմանամերձ չէ, սակայն 2024-ին այստեղ բացվեց նորակառույց դպրոց՝ 100 աշակերտի համար, մինչդեռ աշակերտների թիվն առայժմ 25 է։ Դպրոցի բացման արարողության ժամանակ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հանձնարարեց բնակապահովման աջակցության ծրագրի երկրորդ փուլը մեկնարկել Գոմքից՝ ծրագիրը դարձնելով հասցեական և նպաստել համայնքների զարգացմանը: Այս բնակավայրի դեպքում 30 տան կառուցման հնարավորություն է տրվել, որից հինգը մանկավարժի որակավորում ունեցող անձանց համար։ Գոմքի դեպքում պարտադիր է դարձել նաև մինչև 13 տարեկան երեխա ունենալը:

Այսպիսով, 2025-ի փետրվարին արդեն հաստատված է 2209 գործարք, որից 1444-ը Տավուշում, 225-ը Սյունիքում, 284-ը Վայոց ձորում, 146-ը Արարատում, 110-ը Գեղարքունիքում։ 70 տուն արդեն պատրաստ է, տրվել են նաև ավարտական վկայականները։

Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարար Նարեկ Մկրտչյանը հունվարին, ամփոփելով նախորդ տարին, նշեց, թե այս ծրագիրը 2024-ի ամենահաջողված միջոցառումներից է եղել։ 

Շարունակականությունը

Սահմանամերձ գյուղերում ծրագրից օգտվողների հիմնական մասը եղել են մեծ ընտանիքներից առանձնացողները, տվյալ բնակավայրում վարձակալությամբ ապրող երիտասարդ ընտանիքները, ինչպես նաև ժամանակին արտագաղթածները, որոնք նաև տուն չունենալու հետևանքով էին հեռացել, իսկ այս ծրագրի միջոցով հնարավորություն են ունեցել վերադառնալ և հայրենիքում կյանքը շարունակել։ Հատկանշական է, որ շահառուների 90 տոկոսից ավելին հենց համայնքների բնակիչներն են եղել։ Այնուամենայնիվ, կառավարությունում նորեկներին ևս դեմ չէին։

«Ծրագիրը մի քանի նպատակ ուներ. ձևավորել նոր բնակարանային ֆոնդ, թարմացնել գյուղը, դրսից նոր բնակիչների ներգրավել, նույնիսկ եթե մշտական չէին բնակվի։ Դրանով կապահովվի գույքահարկի որոշակի ֆոնդ, առևտրաշրջանառությունը կավելանա, այդ բնակավայրերի բյուջեն որոշակի կաճի, այսինքն իրար կապակցված, շղթայական բազմարդյունք ծրագիր է»,- ասաց աշխատանքի և սոցիալական հարցերի փոխնախարար Դավիթ Խաչատրյանը։

Արդյոք ծրագիրը կլինի շարունակական ու արդյոք մյուս բնակավայրերում էլ կվերաբացվի, ըստ Խաչատրյանի՝ կախված է ինչպես երկրի ֆինանսատնտեսական ցուցանիշներից, այնպես էլ ծրագրի վերջնական պատկերից։ Ըստ փոխնախարարի, նույնիսկ եթե շահառուների մինչև 10 տոկոսի դեպքում լինեն խնդիրներ ու անավարտ մնան կառույցները, այնուամենայնիվ, ծրագիրը հաջողված կհամարվի, քանի որ 90 տոկոսի խնդիրները լուծված կլինեն։ Խաչատրյանը նշեց, որ առայժմ ընթացքը դրական է։

Գյուղական բնակավայրերում նախադեպը չունեցող շինարարական այս եռուզեռը բարձրացրել է նաև շահառու համայնքներում հողի պահանջարկն ու գինը։ Ըստ Խաչատրյանի՝ սա շահառուներին էլ ունեցած գույքի արժեքով ու կարողությամբ ավելի վստահ զգալու հնարավորություն է տալիս: Այսպիսով, ակնկալվում է, որ ծրագիրը կդառնա ոչ միայն բնակարանային ապահովման, այլև համայնքների զարգացման կարևոր գործոն՝ ընդգրկելով ավելի շատ բնակավայրեր և շահառուներ։

Մարդ և օրենք