Սիրիայի հայերի մութ ապագան

Հոդվածը կարող եք լսել ՁայնաԳիր:

Թուրքիայի աջակցությունն ունեցող «Հայաթ Թահրիր ալ-Շամ» ապստամբների սրընթաց առաջխաղացումը Հալեպում, Համայում, Հոմսում և Դամասկոսում ընդամենը 12 օրվա ընթացքում տապալեց Ասադի իշխանությունը Սիրիայում՝ վերջ դնելով 1970 թվականից երկաթե բռունցքով ղեկավարող վարչակարգին։

Սիրիայի քաղաքական համայնապատկերը փոխվում է մեծ արագությամբ։ Թեև ավանդական ընդդիմադիր խմբերը և անթիվ փախստականները ողջունում են այս զարգացումը, սիրիական պատերազմը դեռևս հեռու է հանգուցալուծումից։ Ալավի, քրիստոնյա, իսմայիլ և ինչ-որ չափով դրուզական փոքրամասնությունները զգուշավորությամբ են հետևում իրադարձություններին։

Իր ռուս և իրանցի դաշնակիցների կողմից լքված Բաշար ալ-Ասադը դարձավ ուկրաինական պատերազմի և Իսրայելի հակամարտության 2023-ի հոկտեմբերի 7-ի արյունահեղության հետևանքների զոհ։ Նրա բանակը, որը հյուծվել էր 13 տարվա քաղաքացիական պատերազմից և թաղված էր կոռուպցիայի մեջ, ցույց տվեց, որ ի վիճակի չէ պահել դիրքերն առանց Հեզբոլլահի, շիա աշխարհազորայինների և Ռուսաստանի վճռական ​​աջակցության:

Շիա դիմադրության առանցքի ամենաթույլ օղակը չկարողացավ վերականգնվել տասնամյա միջազգային տնտեսական պատժամիջոցներից և անցավ «կապտագոն» թմրանյութերի արտադրությանը, որը գործում էր որպես հանցավոր ձեռնարկություն:

Անկարայի բանակցությունների կոչերը մերժելուց հետո Բաշար ալ-Ասադը բախվեց անսպասելի իրողության. նա ստիպված էր ընդունել իր երկրի դաշնայնացումը՝ 2017-ի Ռուսաստանի սահմանադրական առաջարկի ուղին: Ծրագիրը ենթադրում է հյուսիսում ստեղծել ինքնավար գոտիներ Անկարայի կողմից աջակցվող խմբավորումների և քրդական ուժերի ենթակայության տակ և ալավիներին շնորհել հատուկ կարգավիճակով ծովափնյա հենակետ:

Այսօր մեր աչքի առաջ հնարավոր է իրականություն դառնա վատագույն տարբերակը՝ Սիրիայի մասնատումը և հետքադաֆիական Լիբիայում տեղի ունեցած զարգացումների կրկնությունը: Սիրիան մասնատվել է մի քանի ինքնավար խմբերի միջև, որոնք պարբերաբար պատերազմում են պաշարների համար, դրանց ավելանում է նաև սուննի մեծամասնության և ալավի, քուրդ ու դրուզական փոքրամասնությունների միջև անխուսափելի առճակատումը:

Թուրքիայի դերը

Թուրքիան, նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի միջոցով, դժկամորեն խոստովանել է իր մասնակցությունը, մինչդեռ ի սկզբանե առաջ էր մղում այն խոսույթը, թե ապստամբների հարձակման հետ կապ չի ունեցել: 2023-ի հոկտեմբերի 7-ի հետևանքները, Ռուսաստան, որ առավելապես զբաղված է Ուկրաինայով, Իրան, որի հովանավորյալները չեզոքացվում են Իսրայելի կողմից, և Միացյալ Նահանգներ, որ դեմ չէ Սիրիայում Թուրքիայի առաջնորդությանը, հնարավորություն ընձեռեցին փոխել ստատուս-քվոն Թուրքիայի օգտին: Սիրիայի արևելյան և կենտրոնական հատվածներում ռազմական ներկայություն պահպանող Ամերիկայի համար վարչակարգի փոփոխությունը ենթադրում է առնվազն որոշակի երաշխիքներ, որ նոր կառավարությունը ոչ մի վտանգ չի ներկայացնի Իսրայելի համար: Իսրայելն օգտագործեց վարչակարգի փլուզումն արևելյան Գոլանի բարձունքների նկատմամբ վերահսկողություն հաստատելու համար՝ ստեղծելով անվտանգային գոտի:

Հալեպն իր շրջանով, հավանաբար, տնտեսապես և քաղաքականապես կապվելու է Թուրքիային, միգուցե հիբրիդային կարգավիճակով՝ Հյուսիսային Կիպրոսի պես, որը թուրքական զորքերը գրավել են 1974-ից: Այս օրինակն արդեն արդյունավետորեն կիրառվել է սիրիական այն տարածքներում, որոնք գտնվում են Թուրքիայի ուղղակի կամ անուղղակի վերահսկողության տակ։ Թուրքիան օգտագործում է երկու հզոր գործիք՝ պանթուրքիզմը՝ աջակցելով Սիրիայի թուրքմեն զինյալներին, և պանիսլամիզմը՝ աջակցելով Դամասկոսի կառավարությանը, որի վրա, հավանաբար, ներգործություն ունի Սիրիայի «Մահմեդական եղբայրություն»-ը:  Այս զարգացումներն ավելի են խորացրել մտահոգությունը Հալեպի քրիստոնյաների նոսրացող համայնքի և այլ փոքրամասնությունների շրջանում, որոնք վայելում էին Ասադի հարաբերականորեն հանդուրժողական քաղաքականությունը փոքրամասնությունների նկատմամբ:

Ինչու է ամենավատը դեռ առջևում

Հյուսիսային և հարավային ճակատներում ռուս դաշնակիցը միայնակ թողեց Ասադի վարչակարգին, որը կարծես զոհ դարձավ ռուս-թուրքական համաձայնության, այնպես, ինչպես Մոսկվան դավաճանեց Արցախը՝ հայ դաշնակցին զոհաբերելով իր աշխարհառազմավարական շահերին: Թեև Ռուսաստանը կարող է փորձել պահպանել իր հենակետերը ծովափնյա գոտում, որտեղ գերազանցում են ալավիները, սակայն չի կարող միայնակ կայունացնել Սիրիան: Դամասկոս շարժվող ապստամբ տարբեր խմբավորումները միայն մեկ ընդհանուր նպատակ ունեին՝ տապալել Բաշար ալ-Ասադին։

«Հայաթ Թահրիր ալ-Շամ»-ը՝ Ալ-Քաիդայի սիրիական ճյուղի և նրա ջիհադիստների վերջին վերածնունդը, անխուսափելիորեն բախվելու է «Իսլամական պետության» զինյալների հետ, որոնք կրկին Սիրիայի արևելքում են: Միևնույն ժամանակ, քրդերի գլխավորած «Սիրիայի դեմոկրատական ​​ուժերը» գործուն են մնում անգամ Բաշարի հեռանալուց հետո:

Այս հասունացող խառնաշփոթը հիշեցնում է 2003-ին Իրաքում Սադամ Հուսեյնի տապալումը: Փոքրամասնությունները մնացին առանց որևէ հովանավորի, որը կպաշտպաներ իրենց կյանքն ու ունեցվածքը: Մինչ «Հայաթ Թահրիր ալ-Շամ»-ի զինյալները հուսադրում են Հալեպի քրիստոնյաներին և հայերին, համայնքները շարունակում են մնալ անորոշության մեջ՝ չսթափվելով ապստամբների արագ առաջխաղացումից և Ասադի վարչակարգի կործանման անսպասելիությունից։

Տեղի հայերի համար, որոնցից շատերը Հայաստանի քաղաքացիություն ունեն, ապակողմնորոշող է Հայաստանի կառավարության՝ համայնքի հետ պատշաճ հաղորդակցության ու համագործակցության խաթարումը, հատկապես Դամասկոսում Հայաստանի դեսպանատան աշխատակիցների շտապ տարհանումից հետո։ Որոշում, որը կարելի է հեշտությամբ հասկանալ, քանի որ Հայաստանը համարվում է Ասադի վարչակարգի երկու հովանավորների՝ Իրանի և Ռուսաստանի մտերիմը։

Ի հավելումն իրենց մտահոգություններին՝ նրանք նշում են, որ այժմ Հալեպում գտնվող ջիհադիստներից ոմանք նախկինում որպես վարձկաններ են ծառայել Ադրբեջանին՝ «որսալով հայերի»: Սակայն պետք է նշել, որ 2020-ին հայերի դեմ վայրագություններ կատարած վարձկանները Սիրիայի ազգային բանակի շարքերից էին, որը թուրքամետ կազմակերպություն է, մրցակից է «Հայաթ Թահրիր ալ-Շամ»-ին։ Այնուամենայնիվ, Հալեպում պանթուրքիստական ​​գաղափարախոսությամբ տոգորված թուրքմեն զինյալների առկայությունը հիմնավոր մտահոգություններ է առաջացնում:

Արձագանքելով ճգնաժամին՝ Մեծի Տանն Կիլիկիո կաթողիկոս Արամ Ա-ն պարենային շտապ օգնություն էր ուղարկել այն ընտանիքներին, որոնք մոլեգնող գնաճի հետևանքով կորցրել են իրենց ապրուստի միջոցը. քայլ, որը թեև անհրաժեշտ է, սակայն բավարար չէ։

Ի՞նչ կլինի 1915-ից հետո հայկական սփյուռքի բնօրրան դարձած Հալեպի հետ  իր արժեքավոր ժառանգությամբ՝ հաստատություններով, եկեղեցիներով և գրադարաններով, եթե նրան սպառնա Օսմանյան տիրապետության նման կարգավիճակ: Ի՞նչ ճակատագրի կարժանանա հայրենիքից դուրս ամենահին հայկական գյուղը՝ Քեսաբը։

Չնայած Հալեպի և Դամասկոսի քրիստոնեական համայնքներին ուղղված նոր իշխանությունների հավաստիացումներին՝ թալանն արդեն սկսվել է։ Դամասկոսում, օրինակ, որոշ թաղամասեր թալանվել են դեկտեմբերի 7-8-ի գիշերը, երբ տարածվեցին վարչակարգի տապալման լուրերը: Անվտանգությունն ու կայունությունը լրջագույն փորձության կենթարկվեն, քանի որ հակառակորդ ապստամբ խմբավորումներն անխուսափելիորեն կպայքարեն իշխանության համար: Սա բավարար մտավախության առիթ է, որ կկրկնվի հետսադամյան Իրաքի իրադրությունը, երբ քրիստոնյաները հաճախակի դառնում էին հարձակումների, փրկագնի դիմաց առևանգումների, կանանց հանդեպ ոտնձգությունների և սպանությունների թիրախ:

Սիրիան հավակնում է դառնալ ջիհադի նոր կենտրոն՝ գրավելով իրենց «հիջրան» իրականացնելու ցանկություն ունեցողներին: Երևանի տեսանկյունից այժմ հրատապ հարց է, թե ինչպես կազմակերպել մեր հայրենակիցների տարհանումը` օգտվելով ՄԱԿ-ում և Սիրիայում գործող դիվանագիտական ​​ներկայացուցչությունների աջակցությունից:

Վերջերս հրապարակված