
«Ես միանշանակ կողմ եմ գույքահարկի բարձրացմանը,- ասում է 62-ամյա մանկավարժ, դաշնամուրի ուսուցչուհի Սուսաննա Բալյանը։- Եթե մենք ուզում ենք ունենալ նորմալ պետություն, պետք է վճարենք, ոչ մի բան հենց այնպես չի տրվում: Ես հիմա վստահ եմ, որ այդ գումարները կգնան պետբյուջե և կունենանք նորմալ ճանապարհներ, դպրոցներ, մարտունակ բանակ…»: Տիկին Սուսաննան պատմում է, որ վերջին երկու տարվա ընթացքում իր աշխատավարձը բարձրացել է 25 տոկոսով, այս տարվա ապրիլից նաև սոցիալական փաթեթից օգտվելու հնարավորություն է ստացել։ «Չեք կարող պատկերացնել, թե քանի անգամ ենք դիմել, որ մեր աշխատավարձը, սոցփաթեթների հարցը վերանայվի, որ մեր ոլորտը դուրս չմնա պետության ուշադրությունից, որովհետև մենք անում ենք նույն գործը, ինչ հանրակրթական դպրոցների դասատուները»,- պատմում է տիկին Սուսաննան ու հավելում, որ բարձրացել է նաև մանկավարժական կենսաթոշակը։
Սուսաննա Բալյանը բնակվում է Երևանի կենտրոնում, միայնակ, շուրջ 80 քմ տարածք ունեցող բնակարանում, որը ժառանգել է ծնողներից: Բնակարանի համար հիմա վճարում է 6.600 դրամ գույքահարկ, 2021-ին ավելի քիչ է վճարելու, 2026-ին՝ շուրջ 4 անգամ շատ, մոտ 25.000 դրամ։ Նա հավատում է կառավարությանը և հույս ունի, որ 2026-ին իր եկամուտները նույնպես ավելացած կլինեն:
Ոչ բոլորի սրտով է գույքահարկի բարձրացումը. վերջին ամիսներին այս ուղղությամբ կատարված քայլերը բուռն քննարկումների ու քննադատության ալիք են բարձրացրել:
Հարկման գործող համակարգը հնացել է
Հունիսի 25-ին Ազգային ժողովն ընդունեց «Հարկային օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» օրինագիծը, որը 2021-ի հունվարի 1-ից գույքահարկի նոր և ավելի բարձր դրույքաչափեր է նախատեսում. անշարժ գույքը հարկվելու է անկախ արժեքից (ներկայում մինչև 3 միլիոն դրամ կադաստրային արժեք ունեցող անշարժ գույքը չի հարկվում)։
Անշարժ գույգքի նոր և ավելի բարձր հարկման համակարգին անցումը կլինի սահուն՝ վեց տարվա ընթացքում: Անշարժ գույքի սեփականատերերը 2021 թվականին կվճարեն գույքահարկի նախատեսվող չափի 25%-ը, 2022-ին՝ 30%-ը, 2023 թվականին՝ 35%-ը, 2024-ին՝ 50%-ը, 2025-ին՝ 75%-ը և միայն 2026 թվականին կանցնեն ամբողջական՝ 100%-անոց վճարման:
Օրենսդրական այս փոփոխությունը տրամաբանական շարունակությունն է դեռևս 2019 թ. նոյեմբերի 19-ին ԱԺ ընդունված մեկ այլ՝ «Անշարժ գույքի հարկման նպատակով շուկայական գնահատման կարգը սահմանելու մասին» օրենքի, որը հնարավոր դարձրեց անշարժ գույքի շուկայական և կադաստրային արժեքների մոտարկումը։
2021 թվականից փոխվելու են ոչ միայն հարկային դրույքաչափերը, այլև անշարժ գույքի գնահատման կադաստրային համակարգը։ Այսօր կադաստրային և շուկայական արժեքների միջև տարբերությունը մեղմ ասած մեծ է, կադաստրային արժեքը էականորեն ցածր է շուկայականից. արդյունքում բավականին բարձր շուկայական, սակայն անհամեմատ ցածր կադաստրային արժեք ունեցող գույքի դիմաց վճարվում է փոքր հարկ:
«Գույքի հարկման համակարգը հնացել է այն իմաստով, որ դրա հիմքում եղած հարկման բազան՝ կադաստրային արժեք կոչեցյալը, բավական շեղվել է իրական շուկայական արժեքից: Այսինքն, այդ երկու կատեգորիաների մեջ կա անդունդ և չի ապահովվում արդար հարկային բեռ»,- EVN Report-ի հետ զրույցում ասում է Ֆինանսների նախարարության եկամուտների քաղաքականության և վարչարարության մեթոդաբանության վարչության պետ Օրի Ալավերդյանը:
Պաշտոնյան նշում է, որ այս ոլորտում փոփոխություններ նախաձեռնելիս խնդիր է դրվել հարկային բեռի խելամիտ չափի սահմանումը. «Շուկայական արժեքը մոտարկվել է, և դրույքաչափերը հաշվարկվել են այնպես, որպեսզի հարկային բեռը չլինի անտանելի»։ Օրի Ալավերդյանն ասում է, որ այսօր 40 միլիոն դրամ կադաստրային արժեք ունեցող բնակարանների թիվը քիչ է, դրանց գույքահարկի դրույքաչափը 1% է սահմանված: Փոփոխություններից հետո 40 միլիոն դրամ արժեք ունեցող բնակարանների թիվն ավելացել է և որպեսզի դրանց հարկային բեռն անտանելի չլինի, 0,4% դրույքաչափ է սահմանվել:
Ինչպե՞ս է հաշվարկվել գույքի կադաստրային արժեքը
Գործարկվել է անշարժ գույքի հարկի հաշվիչ, որով հնարավոր է հաշվել 2021 թվականից հետո վճարվելիք գույքահարկի չափը:
Կադաստրի կոմիտեի կադաստրային գնահատման բաժնի պետ Հակոբ Հովհաննիսյանը EVN Report-ի հետ զրույցում ասում է, որ հարկի հիմքում ոչ թե անշարժ գույքի շուկայական գինն է, այլ շուկայականին մոտարկված կադաստրային արժեքը: Իսկ կադաստրային նոր արժեքները ձևավորվել են Կադաստրի կոմիտեում գրանցված պայմանագրային գների և գնահատողների շուրջ 51.000 գնահատումների տվյալների վերլուծության հիման վրա. «Որպեսզի ավելի հավաստի տվյալներ ստանանք, օգտագործել ենք առավել մեծ արդյունք ապահովող շառավղային մեթոդը: Բոլոր գները տեղադրել ենք քարտեզի վրա, ստացել ենք գնային գոտիներ՝ 1-20 գոտիներ»:
Գնային յուրաքանչյուր գոտու համար վերցվել է գույքի միջինացված գինը և այն նվազեցվել 20%-ով: Օրինակ, առաջին՝ ամենաթանկ գոտում 1 քմ-ի արժեքը սահմանվել է 330 հազար դրամ, ամենաէժան՝ 20-րդ գոտում այն 92 դրամ է:
Սոցիալական արդարություն կամ հարկվում է «տեսանելի հարստությունը»
Մայիսի 27-ի կառավարության նիստի ժամանակ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարել էր. «Այո, գույքահարկը ավելանալու է, և առավելապես ավելանալու է այն գույքերի վրա, որոնք մենք պայմանականորեն անվանում ենք դղյակներ, ապարանքներ և այլն։ Եթե նայենք այսօր այդ առանձնատներն ինչ գույքահարկ են վճարում, ըստ էության՝ սիմվոլիկ»։ Վարչապետը նշել էր, որ նման «դղյակների» համար այսօր 800 հազար դրամ գույքահարկ է վճարվում, օրենսդրական փոփոխություններից հետո այն արդեն 15 միլիոն դրամ կկազմի:
Մյուս կողմից խնդրահարույց է համահարթ եկամտային հարկի ներդրման հետևանքով առաջացած «անարդար իրավիճակի» հարցը: Տնտեսագետ Հրանտ Միքայելյանը EVN Report-ի հետ զրույցում նշում է, որ այսպիսով փոխվում է անհավասարության դեմ պայքարի փիլիսոփայությունը: Ըստ տնտեսագետի՝ այս կերպ փոխհատուցվում է կոնսոլիդացված բյուջեի համահարթ եկամտային հարկի մասով կորուստը: «2020 թվականի հունվարի 1-ից եկամտային հարկի հաստատուն դրույքաչափի ներդրման համատեքստում տեսանելի հարստության և շքեղ գույքային միավորների համարժեք ու պրոգրեսիվ հարկման անհրաժեշտությունն առավել քան կարևորվում է, քանի որ միայն այս ճանապարհով հնարավոր կլինի ապահովել պետության՝ վերաբաշխման գործառույթի արդյունավետ իրականացումը՝ դրանով իսկ ապահովելով տարբեր եկամտային խմբերում գտնվող անձանց հարկման արդար ու տրամաբանական համակարգ»,- նշված է փոփոխությունների փաթեթի հիմնավորման մեջ:
Օրի Ալավերդյանը բացատրում է պայմանական օրինակ բերելով «հարուստ» և «աղքատ» քաղաքացիների, որոնք ներկայում հավասարապես վճարում են 23% եկամտային հարկ: «Հարուստը» կարողանում է ավելի բարձր հարկ չվճարելով կապիտալացնել իր ավելցուկային եկամուտը (սա լայն տարածում ունեցող վարքագիծ է), իսկ «աղքատը»՝ ոչ։ «Եթե նա կապիտալացնում է, ապա մենք հարկում ենք այդ կապիտալը, որովհետև դա, նախ, շատ տեսանելի է ու շատ հեշտ է հարկելու առումով, երկրորդ՝ իրեն հարկելով մենք ապահովում ենք հարկման արդար մոտեցումը»,- ասում է Ալավերդյանը:
Մուտքեր համայնքային բյուջե
«ՀՀ-ում անշարժ գույքի հարկի ներուժը՝ որպես համայնքային բյուջեների եկամտի կարևոր աղբյուր, գործնականում գրեթե չի օգտագործվում»,- նշվում է օրենսդրական փոփոխությունների հիմնավորման փաստաթղթում: Նշվում է նաև, որ համաձայն Արժույթի միջազգային հիմնադրամի կողմից վարվող պետական ֆինանսների վիճակագրության՝ ՀՀ-ում անշարժ գույքի հարկ/ՀՆԱ հարաբերակցությունը 0,2% է, այն դեպքում, երբ ցուցանիշը հարևան Վրաստանում 1,1% է, Ռուսաստանում՝ 1,2%, ԱՄՆ-ում՝ 2,7%, Իսրայելում՝ 2%։
Օրի Ալավերդյանի խոսքով՝ գույքահարկից ստացվող մուտքերն այսօր կազմում են 9 միլիարդ դրամ, 2026-ին այս թիվը կհասնի շուրջ 40 միլիարդի։ Այսինքն, համայնքների եկամուտը կավելանա շուրջ 4 անգամ։ Սա ավելի բարեկեցիկ համայնքներ ունենալու ֆինանսական հնարավորություններ է ստեղծելու։
Միևնույն ժամանակ մտահոգություն կա, որ կկրճատվեն համայնքներին տրվող պետական դոտացիաները և համայնքի բյուջեի ապահովումը կդրվի քաղաքացիների ուսերին: Մեզ հետ զրույցում տնտեսագետ Հրանտ Միքայելյանը նշում է՝ հավանական է, որ համայնքի եկամուտների աճին զուգահեռ աստիճանաբար նվազեն դոտացիաները. «Սա կառավարության մոտեցումներից է կախված, թե ինչպես կկարևորի տարածքային զարգացումը»: Այս կապակցությամբ Օրի Ալավերդյանը նշում է. «Այդպիսի նպատակադրում չկա, պետությունը այդ դոտացիաները չտալու խնդիր չի դրել»:
Եթե անշարժ գույքի շուկայում գնանկում լինի
Քննարկումների թիրախում նաև օրենսդրական այս փոփոխությունների նպատակահարմարությունն է համավարակի պայմաններում, երբ ավելի քան իրատեսական է տնտեսական ճգնաժամի ու անշարժ գույքի գնանկման հեռանկարը։
«Ներկայում անշարժ գույքի շուկայում գնանկում չկա»,- նշում է Կադաստրի կոմիտեի կադաստրային գնահատման բաժնի պետ Հակոբ Հովհաննիսյանը և հավելում, որ կադաստրային գնահատումը կատարվում է երեք տարվա պարբերականությամբ։ Հաջորդ գնահատումը նախանշված է 2023-ին, սակայն Կադաստրի կոմիտեն, օրինակ, մեկ տարուց, որպես լիազոր մարմին, կարող է թե՛ բազային արժեքների փոփոխության, թե՛ գոտիների նկարագրերում փոփոխություններ կատարելու օրենսդրական առաջարկություն ներկայացնել ԱԺ, եթ շուկայում գնանկում նկատվի։
Ինչ վերաբերում է օրենքն ընդունելու ժամանակահատվածին, Օրի Ալավերդյանը նշում է, որ պետք է հաշվի առնել, որ հարկային բեռն անտանելի չէ և բարձրացումները նախատեսվում են 2026 թվականից, իսկ, օրինակ, 2021-ին շուրջ 510 հազար գույքային միավորի հարկային բեռը նույնիսկ ավելի թեթև է լինելու՝ քան հիմա է։ Մյուս կողմից, եթե Հարկային օրենսգրքում փոփոխություններ չարվեին այսօր, ապա խնդրահարույց իրավիճակ կստեղծվեր հունվարի 1-ից հետո: 2019-ի նոյեմբերին անշարժ գույքի գնահատման կարգի ընդունումից հետո այս տարվա հունվար-փետրվար ամիսներին արդեն մշակած են եղել հարկման բազաները։ «Գույքահարկի մասին» և «Հողի հարկի մասին» օրենքների դրույթները գործելու են մինչև 2021-ի հունվարի 1-ը, դրանից հետո սկսելու էին գործել Հարկային օրենսգրքի դրույքաչափերը, որոնք բավականին բարձր են և տարածվելու էին մեծ քանակությամբ անշարժ գույք վրա:
Բանն այն է, որ ներկայումս անշարժ գույքի հարկման բազաների հիմքում ընկած են «Հողի հարկի մասին» և «Գույքահարկի մասին» օրենքները, որոնք ուժը կորցնելու են 2021 թվականի հունվարի 1-ից և մեխանիկորեն գործելու են Հարկային օրենսգրքի համապատասխան գլուխները: Օրինակ, Հարկային օրենսգրքով, 40 միլիոն դրամից թանկ արժեք ունեցող գույքի հարկման դրույքաչափը ներկայումս սահմանված է 1 տոկոս, իսկ 2021 հունվարի 1-ից ուժի մեջ մտնող փոփոխություններով՝ 0,4 տոկոս: Միևնույն ժամանակ, կադաստրային գնահատման հին կարգով 40 միլիոն դրամ արժողությամբ գույքերը բավականին քիչ են, իսկ նոր կարգով անշարժ գույքերի մի զգալի մասի կադաստրային արժեքը հենց 40 միլիոնի մոտ է: Եվ եթե օրենսդրական փոփոխություններ չկատարվեին, ապա հունվարի 1-ից հետո մեծ թվով քաղաքացիների համար գույքահարկի չափը կարող էր անտանելի լինել:
Ի՞նչ անել, եթե գույքահարկի չափը, այնուամենայնիվ, անտանելի է
Գույքահարկի բարձրացման վերաբերյալ քննարկումների մի զգալի մասը այն քաղաքացիների շուրջ է, որոնք համեստ եկամուտներ ունեն, սակայն բնակվում են բավական թանկ արժեք ունեցող բնակարաններում։ Օրինակ, Երևանի փոքր կենտրոնում ապրող միայնակ թոշակառուները, որոնց եկամտի միակ աղբյուրը կենսաթոշակն է: Կառավարությունն այս հարցի պատասխանը դեռ չունի:
Թերևս անուղղակի լուծում կարող է լինել Սահմանադրական դատարանում դրույթի սահմանադրականության վիճարկումը. «Նորմի սահմանադրականությունը կարող է ցանկացած քաղաքացի վիճարկել, եթե այդ նորմը կիրառվել է իր նկատմամբ և եթե նա սպառել է եռաստիճան դատական համակարգով իր իրավունքի պաշտպանությանն ուղղված միջոցները: Կամ կարող է դիմել Մարդու իրավունքների պաշտպանին, որն իրավունք ունի անմիջականորեն դիմել ՍԴ»,- EVN Report-ին ասում է փաստաբան Տիգրան Ղազարյանը:
Ինչ վերաբերում է հենց գույքահարկի բարձրացմանը վերաբերող օրենսդրական նորմերին, փաստաբանը նշում է. «Իմ կարծիքով ՀՀ Սահմանադրության հետ առերևույթ հակասություն չկա: Այլ հարց, եթե կիրառության ընթացքում այլ մեկնաբանություններ դրանց տրվեն: Հարկերի չափերը, հարկման դաշտը և այլն»:
Տեղորոշման համակարգ. մտահոգություններ անձնական տվյալների արդյունավետ և անվտանգ մշակման շուրջ
COVID-19 վարակի տարածումը կանխելու նպատակով շուրջ 3 ամիս է գործում է քաղաքացիների զանգերն ու տեղաշարժը վերահսկող համակարգ, որը քննարկումների առիթ դարձավ հասարակության տարբեր շերտերում։ EVN Report-ի հոդվածում լրագրող Աստղիկ Կարապետյանը մի շարք փորձագետների հետ զրուցել է համակարգի արդյունավետության, բացերի և հնարավոր վտանգների մասին։
Read moreԿորոնավիրուսից հետո կյանք կա՞․ կորոնային հաղթածները
COVID-19-ը շարունակում է տարածվել Հայաստանով մեկ՝ հետևում թողնելով ֆիզիկական և հուզական սպիներ: Գոհար Աբրահամյանը հավաքագրել է վարակի հետ կյանքի և մահվան կռիվ տված, վերակենդանացման բաժանմունքից տուն և նոր կյանք վերադարձածների փորձառությունները:
Read moreԿրճատվող աշխատատեղեր, փողոցում հայտնվելու հեռանկար. համաճարակի հետևանքները
Երբ Հայաստանում COVID-19 համաճարակի պատճառով արտակարգ դրություն հայտարարվեց, շատ մարդիկ կորցրեցին իրենց աշխատանքը: Նրանցից շատերը չգրանցված աշխատողներ էին և այսօր ավելի խոցելի են, քան երբևէ:
Read more