Ինչու՞ «Խ» և այլ Խնդիրներ. Աննա Դավթյանի «Խաննա»-յի երկԽոսային գրաԽոսական

ԿԱՐԵՆ ՂԱՐՍԼՅԱՆ. Աննա, ուրախ եմ, որ համաձայնեցիր հարցազրույց տալ: Մենք այսօր պիտի խոսենք քո «Խաննա» վեպի մասին, որը ես հենց նոր վերջացրեցի` մի քանի րոպե առաջ: Կարծեմ` մոտ 50-րդ, թե 60-րդ, թե 70-րդ—արդեն լավ չեմ հիշում—էջերից արդեն գիտեի, որ պետք է հարցազրույց վերցնեմ: Դրանից առաջ միտք էր հղացել իմ սփյուռքահայ ընկերների մոտ ստեղծել փոդքաստ, որի հիմնական գաղափարը կայանում է նրանում, որ գրողները միմյանցից են հարցազրույց վերցնում, ինչը կարծում եմ` շատ կարևոր պայման ա, քանի որ, ինձ թվում ա` ինչ-որ բան պակասում ա, երբ որ ոչ-գրողը, անգամ եթե գրաքննադատ ա, հարցազրույց ա վերցնում գրողից: Սա ավելի շատ կլինի զրույց և մտքերի փոխանակում: Հիմա կուզեի տալ մեկ հարց: Ինչո՞ւ «Խ»:

ԱՆՆԱ ԴԱՎԹՅԱՆ. Նախ բարևեմ, Կարեն, շնորհակալ եմ հրավերի համար: Իրականում Խ-ն չի հարցը: Այսինքն` հենց տառի ընտրությունը չի հարցը: Ուղղակի պետք էր Աննայի անվան հետ խաղ, և ես չէի ուզում, որ դա լինի Հաննա: Ու, ի վերջո, էլի մի պահ կա. երբ ես գրում էի իմ «Ինչպես ամառ» պատմվածքը, էնտեղ, ուրեմն, քեռուս հարևանի կնոջ անունը Խաննա ա: Եվ ես իրա անունը օգտագործեցի: Ու երբ «Ինչպես ամառ»-ը գրեցի, հասկացա, որ ես պետք ա գրեմ իրա վեպը: Ու անունը մի տեսակ ավտոմատ տեղափոխվեց վեպի վրա: Ինձ շատ դուր էր գալիս էդ իրա ռուսական, այսինքն`«հ»-ի «խ» հնչելը: Բայց շատ զավեշտալի վերլուծություններ էլ են եղել: «Խ»-ն ռուսերեն էդ բառի պակասն ա: Եվ ը…

ԿԱՐԵՆ ՂԱՐՍԼՅԱՆ. Ես ուզում եմ, կներեք, ընդմիջել: Նկատի ունեք «խույ» կամ «խեռ» բառե՞րը…

ԱՆՆԱ ԴԱՎԹՅԱՆ. Հա:

ԿԱՐԵՆ ՂԱՐՍԼՅԱՆ. Որովհետև մեր սփյուռքահայերը կարող ա չհասկանան` ինչի մասին ա խոսքը: Դրանք… «Առնանդամ» բառի ավելի վուլգար տարբերակներն են:

ԱՆՆԱ ԴԱՎԹՅԱՆ. Հա: Որ Խաննային պակասում ա «խույ»-ը և դրա համար ա «խ»-ն ընդեղ հայտնվել: Այսինքն` նույնիսկ վերլուծության մեջ գրված էր, որ հերոսները «Ա»-ով են սկսվում` Աբգար, Ակսել, Ատոմ և նույնիսկ ամուսին: Խաննան «Խ»-ով ա: Դա հիմար վերլուծություն էր, իհարկե, որովհետև ինձ թվում էր` Խաննան լրիվ հակառակն ա, էլի: Այսինքն` «խույի» պակաս ընդհանրապես չկա էդ գրքում: Լրիվ, լրիվ ուրիշ բանի պակաս ա զգում: Էդպես, այսինքն` ինքը էկել ա ինչ-որ ռեալիստիկ սկզբից: Ուղղակի ես հետո չփոխելով հաստատել եմ, որ «Խ»-ն պետք ա մնա: Եվ երբ, օրինակ, իմ ընկերուհի Սոնան Մնացականյան` գրականագետ, կարդաց վեպը, ասեց, չէ, լավը չի անունը, փոխի, բայց ես պնդեցի, որ պետք ա մնա Խաննա:

ԿԱՐԵՆ ՂԱՐՍԼՅԱՆ. Իսկ կարելի՞ ա եզրակացնել, որ Խաննան քո ալտեր էգոն ա կամ խալտեր էգոն:

ԱՆՆԱ ԴԱՎԹՅԱՆ. Եթե էդ հարցիդ տակ թաքնված ա էն պատասխանը, որ գիրքը իմ մասին ա, ոչ: Բայց ինչ-որ իմաստով` այո: Այսինքն` ինքը flip եղածն ա: Իմ անվան ֆլիփն ա: Էդ… տակը երեսին դարձնելը: Էդ հարցը չափազանց շատ են տալիս: «Արդյոք դո՞ւ ես Խաննան»: «Ինչքանո՞վ ա քո կյանքը ստեղ»… Ես չեմ ուզում էդ հարցին պատասխանել ոչ թե էն պատճառով, որ բաց չեմ կամ ինչ-որ բան ունեմ թաքցնելու: Ի շահ գրականության: Որովհետև երբ որ ռեֆերենտը պարզվում ա, ինչ-որ բաներ շատ հստակ են դառնում, գրականության էդ ամբողջ հմայքը, հրաշքը կորում ա: Դրա համար չեմ ուզում էդ հարցին պատասխանել:

ԿԱՐԵՆ ՂԱՐՍԼՅԱՆ. Ես գիտեմ, որ դա գրողների ամենաչսիրած հարցերից մեկն ա: Փաստորեն մի բան, որ նրանք փորձում են նպատակադրված քողարկել կամ չքողարկել. այլ մի իրականություն ստեղծել, որովհետև մենք մեր իսկ իրական կյանքի և պատկերացրածի հիման վրա և այլն, մեր ենթագիտակցականի, որը երբեք կյանք չի դառնում, իրականություն չի դառնում, դրա վրա կարող ենք կառուցել մի ամբողջ վեպ, և ընթերցողը պարզապես ուզում է հետ տանել էդ ամեն ինչը, դնել էդ մարդու մեջ և դա տեսնել իրական կյանքում և հարցեր տալ: Հիմա…

ԱՆՆԱ ԴԱՎԹՅԱՆ. Ներողություն, Կարեն, էս մասի մասին (ֆրանսահայ փիլիսոփա—խմբ.) Մարկ Նշանեանը հետաքրքիր բան էր գրել: Ասում ա` 300 էջ մը գրել ամէն ինչ ըսելու համար, բայց ի վերջոյ թաքցնել, ոնց որ գանձը եգիպտական բուրգի մեջ: Ոնց որ թաքուցյալի մասին ա վեպը:

ԿԱՐԵՆ ՂԱՐՍԼՅԱՆ. Առաջին հետաքրքրությունը, որ վեպի նկատմամբ ինձ մոտ առաջացավ, մինչև ընթերցելն էր: Ու դա էն պահին էր, երբ ես շնորհանդեսի օրը գիրքը գնելուց հետո հանդիպեցի Վահրամ Դանիելյանին (Աննա Դավթյանի ամուսնուն—խմբ.): Ու առաջին բանը, որ ինձ ասեց բարևից հետո ի պատասխան իմ հարցին, թե` «Ի՞նչ ես մտածում գրքի մասին»—գիտեմ, որ ինքը գրաքննադատ ա—ինքը ասեց` «Ես դեռ չեմ էլ կարդացել»:

ԱՆՆԱ ԴԱՎԹՅԱՆ. [Ծիծաղում է]:

ԿԱՐԵՆ ՂԱՐՍԼՅԱՆ. Աչքերս թռան ճակատիս: Ասի` ո՞նց: Ասում ա, որ «ինքը չի թողել, որ ես կարդամ»: Խնդրեմ` Ձեր մեկնաբանությունները: 

ԱՆՆԱ ԴԱՎԹՅԱՆ. Իրականում, որ ես չեմ թողել, մի քիչ չափազանցված ա, բայց Վահրամը կարդաց մի տարի հետո` գրքից: Եվ երբ ես գյուղում էի, Նոր տարի էր, ինքը տենց առանձին կարդալու հնարավորություն ուներ: Ես գյուղից եկա, ինքը ասեց` կարդացի Խաննան: Ասեցի` հա՞: Ասեց` ապրես, շատ պրոֆեսիոնալ էր: Շունչդ հերիքել էր: Էդքանն ա եղել մեր զրույցը Խաննայի մասին: Մեր մեջ ընդհանրապես չկա էդ գրող-գրականագետ, էդ իրար հետ սպայկա վիճակը, էլի: Նույնիսկ հաճախ ես բողոքել եմ, որ ինչի ինձ support չես անում, չես աջակցում և չես ասում, օրինակ, որ ես կարող եմ վեպ գրել, բան: Ինքը ասել ա` Ան, ախր, վեպ գրելը սովորում են և այլն: Բայց, էլի, Նշանեանից մեջբերելով… Ասում ա՝ «Աննա, գիծ մը քաշել պետք էր ամեն ինչին վրայ և դուն քաշած ես»: Այսինքն` ես շատ լավ հասկանում էի, որ տեսականորեն իմանալը հնարավոր բոլոր տեղերից` ինտերնետից կամ այլ վեպերից, թե ոնց են գրում, դեռ չի նշանակում, որ դու վեպ կգրես:

ԿԱՐԵՆ ՂԱՐՍԼՅԱՆ. Մի բան, որ իմ ուշադրությունը գրավեց էս վեպի մեջ, տատիկի կերպարն էր հատկապես հայկական գրականության շրջանակներում: Ընդհանրապես մեծահասակների կերպարները հայ գրականության մեջ շատ հաճախ իմաստունացված են` ըստ մեր հասարակության մշակույթի, կարծես, պարտադրանքի: Կա ինչ-որ մեծահասակի մասին որոշակի պատկերացում, որտեղ հիմնականում դրանք բանիմաց, իմաստուն անձինք են, կյանքը տեսած, քչախոս, նրանց լռությունը ոսկի արժի, իսկ խոսքը` միգուցե ադամանդ: Անգամ ժամանակակից գրականության որոշ օրինակներում… Կարծեմ Հրաչ Սարիբեկյանի «Երկվորյակների արևը» վեպն էր: Հենց առաջին գլուխը—չեմ էլ հիշում գլուխներով էր բաժանված, թե ինչ: Հերոսի պապիկի կերպարն էր: Կարծես մի աստվածություն լիներ: Նա անընդհատ լռում է, բայց այդ լռությունը չգիտես ինչեր ասես որ չարժե: Այնքան բազմաթիվ իմաստներ կային մեջը, որ ամեն ինչ տեղավորվում էր դրա մեջ: Հետո ես նկատեցի էդ pattern-ը (որոշակի հաճախականությամբ ու եղանակով կրկնվող երևույթ—խմբ.) հայ գրականության մեջ` պապիկի կերպարի: Ու դա ինձ սկսեց վանել, որովհետև դա իրականությանը քիչ ա համապատասխանում: Հետո էդ pattern-ը նկատելուց հետո ձեռքս ընկավ Հովհաննես Երանյանի` Ֆրոսյայի մասին գիրքը (Ողորմություն Ֆրոսյային, Անտարես, 2013թ.): Կարծես արդեն երկրորդ պատմվածքին էի անցել, ու չկարողացա այլևս վերջացնել: Նորից էդ պապիկի կերպարն էր: Ոնց որ իրարից թխած լինեին: Երբ որ ես տեսա քո գրքի մեջ էդ տատիկի կերպարը, մի տեսակ շունչ քաշեցի: Չկա էդ իմաստուն կնոջ, զառամյալ, կյանքը տեսած կնոջ պատկերը, այլ ազատորեն ձեռ առնվող մի կերպար, որը բնական ա ու ինձ թվում ա` շատ  լավ ստացված կերպար: Ինձ համար շատ ծանոթ նաև տատիկների կերպար ա: Ի՞նչ կասես էդ մասին, էդ pattern-ի մասին` գրականության մեջ:

ԱՆՆԱ ԴԱՎԹՅԱՆ. Նախ, մի քիչ համաձայն չեմ «ձեռառնվող» բառի հետ, որովհետև ինքը… այսինքն` Խաննան և հեղինակը շատ ադեկվատ հարաբերություն ունեն իրա հետ, տենց, ավելի շատ հավասարը հավասարի: Իսկ տատիկի կերպարը… դու pattern բառը օգտագործեցիր… Այսինքն` գրականությունը առաջանում ա, երբ որ առաջանում ա կերպարը, ոչ թե տիպը: Երբ դու ասում ես տատիկ ու ինչ-որ կոնկրետ տիպ ես պատկերացնում, շատ դժվար ա պատկերացնել, որ էդտեղ գրականություն կառաջանա: Մենակ էդ ուրիշության, այլության, pattern-ից հանելու, նոր որակներ տալու, նոր կողմից նայելու՝ նույնիսկ ի հեճուկս նրա, որ կարող ա դատապարտվի, որովհետև նման չի տատիկի հայկական կերպարին և այլն… Ու անում ես, և գրականությունը դա ա embrace (գրկաբաց ընդունել) անում:

ԿԱՐԵՆ ՂԱՐՍԼՅԱՆ. Հետաքրքիր ա նաև Խաննայի կերպարը տվյալ գրքում զուտ մշակութային առումով: Դու ներկայացնում ես մի կին պերսոնաժի, որը չի տեղավորվում ընդհանուր` մեր հասարակությունում գործող կնոջ կերպարի հետ: Դա անընդհատ, ամեն առիթով փորձում ես ի ցույց դնել, ինչը ես նույնպես հավանեցի: Օրինակի համար` 63-րդ էջում կար մի հատված, երբ ասում ես. «Երբեք կանացի սպասարկման գործ չէր անում այս տան մեջ ոչ մեկի համար»: Եվ այդ տեսակ բազմաթիվ օրինակներ կան: Հիմա հատ-հատ չնշեմ: Ինձ համար դա շատ հետաքրքիր ըմբոստություն էր` հաշվի առնելով Հայաստանում մեզ հայտնի իրականությունը. կնոջ` որպես տղամարդու սպասարկուի դերը: Կարծեմ ոչ միայն տղամարդիկ են ընկալում այդպես, անգամ կանայք` հոժարակամ: Այդպես դաստիարակված են ու այդպես էլ շարունակում են: Եվ քչերն են ըմբոստանում դրա դեմ: Բայց շատ էր իմ զարմանքը 292 էջի վրա, երբ որ գիրքն արդեն ավարտին էր մոտենում, երբ Խաննան հիշում է մի զրույցի հատված սկեսրոջ հետ, երբ ասել էր սկեսրոջը, որ տղամարդը պիտի կնոջը թագուհու պես վերաբերվի: Այդտեղ մի քիչ զարմացա, կարծես սա չպիտի մտներ նրա գաղափարախոսության մեջ: Ինչպե՞ս կբացատրես սա:

ԱՆՆԱ ԴԱՎԹՅԱՆ. Նախ, ասածիդ սկզբի մասին հղվելով, Խաննան, օրինակ` իմ ընկերուհի Ալինա Պողոսյանի կողմից նկատվել ա որպես տիպական հայ կերպար: Այսինքն` ոչ թե տիպական, այլ… Ալինան ասել ա՝ «Ան, էս բոլորիս ճակատագիրն ա»: Այսինքն` Խաննան չի առանձնացել որպես մի հատ տենց ապստամբող, սկանդալ սարքող առանձին մի կերպար, այլ… Ալինան ինքը իրան տեսել էր էդ կերպարի մեջ: Եվ շատերն են դրա մասին ասել և անգամ տղամարդիկ: Երկրորդ մասը` ֆեմինիզմի օրենքների… Այո, դժվար ա պատկերացնել, որ կարելի ա օգտագործել «թագուհի» բառը, բայց նախ էս գիրքը ֆեմինիստական գիրք, որպես էդպիսին, չեմ համարում, որովհետև չեմ գրել էդպես, բայց ինքը աճել ա էն նույն հողում, որտեղից աճել ա ֆեմինիզմը: Դրա համար ինքը ունի նաև հակադրվող բաներ ֆեմինիզմին: Ունի… Այսինքն` էս կերպարը, ինքը ֆեմինիստ չի, որ ինչ-որ մի բան, որը հակադրվում ա ֆեմինիստական նարատիվին, զանցի: Այլ` հակառակը, մի տեսակ կին ա, որը սեփական օրենքները ունի և կարա չսպասարկի, բայց միևնույն ժամանակ սպասի, որ իրեն թագուհու պես վերաբերվեն:

ԿԱՐԵՆ ՂԱՐՍԼՅԱՆ. Հա, ես դրա համար չօգտագործեցի «ֆեմինիզմ» բառը: Ուղղակի, երբ որ նկատեցի կնոջ ազատականացման էդ մղումները, հասարակության մեջ գոյություն ունեցող կանոններին կամ ավանդույթներին դեմ գնալը, ինձ թվաց… Ուզում էի հասկանալ, թե սա ինչպես ա դրա մեջ ներդաշնակվում:

ԱՆՆԱ ԴԱՎԹՅԱՆ. Կարեն, ուղղակի ինքը ոչ թե դեմ ա գնում, որ դեմ գնա: Դա չի նպատակը: Ուղղակի իրա կյանք մտնում են բաներ, որոնք քանդում են նախ իրա կյանքի սահմանները, և դրանց տուրք տալով` ինքը քանդում ա հասարակության սահմաններ: Այսինքն` դա ինչ-որ ինքնաբերաբար տեղի ունեցող պրոցես ա, որը գրված ա ադեկվատության ձայնով, և դրա համար ա ինքը ուտելի: Այլապես ինքը կլիներ այ էդ rebellious` ապստամբ ձայնը, որը ես իրականում չէի ուզում: Եվ չէի պատկերացնում իմ հերոսին էդպիսին:

ԿԱՐԵՆ ՂԱՐՍԼՅԱՆ. Ես չեմ կարծում, որ ըմբոստություն ասելով` մենք իրոք պետք ա տեսնենք կին, որը ըմբոստանում ա ու վազում ա` ամեն մեկին ապացուցելով ինչ-որ բան: Ես էդ նկատի չունեմ: Իր կենսաոճով, իր իսկ էդ հայացքները արդեն իսկ թարգմանվում են որպես քայլեր: Անպայման չի, որ ինքը անընդհատ պաստառներով գնա բոլորին հայտարարի…

ԱՆՆԱ ԴԱՎԹՅԱՆ. Այսինքն` եթե ինչ-որ բան կքանդի կամ չի քանդի…

ԿԱՐԵՆ ՂԱՐՍԼՅԱՆ. Դա արհեստական չէր: Ես տեսնում եմ, որ դա նրա կյանքի մասն ա, ու ամեն ինչ ներդաշնակ ա: Միևնույն ժամանակ դա ըմբոստացում ա, որովհետև տվյալ կինը ինչ-որ տեղ հատուկ ոնց որ ընտրի բաներ, որոնք ընդունված չեն այս հասարակության մեջ ու կոտրի դրանք: Օրինակ` ամուսնուն դավաճանելը, ինցեստը և վերջում անգամ… կամ նախավերջում միասեռական միտումները: Այսինքն` էդ բոլորը իր մեջ չփորձելով խեղդել. դա արդեն իսկ ինչ-որ չափով ըմբոստության ձև ա: Այսինքն` միայն չխեղդելը նման հասարակությունում արդեն իսկ ըմբոստություն ա:

ԱՆՆԱ ԴԱՎԹՅԱՆ. Նախ, «ինցեստ» բառը—էլի եմ ասել—իմ գլխում երբեք չի եղել: Մի տեսակ… Երբ որ ասում ես ինցեստ, ոնց որ ուզենաս դա գրես, չէ՞: Այսինքն` դու ասես նպատակ ես դրել, որ դրա մասին պիտի գրես: Ինքը իսկապես սիրում ու հավանում ա իրա քեռու տղային, և էդ բառը չկա իրա գլխում: Մյուսը միասեռականն ա, որ ստրիպտիզի տեսարանում ես երևի տեսել: Շատերը տենց բան նկատեցին, որ ինչ լավ ա, որ հետո հետևում ա էդ Աբգարի հետի վերջին տեսարանը, որովհետև կթվար, որ Խաննան գնաց, դառավ միասեռական և այլն: Բայց, չէ, իրականում ինքը մնաց իրա դարդ ու ցավի մեջ: Բայց ըդտեղ միասեռականության հետք չկա, Կարեն: Ընդեղ կա ավելի շատ սենց հարազատության, քույրության, ընդունելու, իրանց համար ցավելու… Ուրիշ ձևի զգացողություններ են, էլի, քան թե միասեռական: Այսինքն…

ԿԱՐԵՆ ՂԱՐՍԼՅԱՆ. Ավելի շուտ երևի միգուցե էմպատիա կա ավելի շատ:

ԱՆՆԱ ԴԱՎԹՅԱՆ. Հա, էմպատիա, կարեկցանք, սեր, հասկանալ…

ԿԱՐԵՆ ՂԱՐՍԼՅԱՆ. Ընդհանրապես, կա հետաքրքրասիրություն: Այսինքն, կա հետաքրքրասիություն, որը, ինձ թվում ա, հերոսի մոտ անցնում ա իզմերի սահմանը` անդին:

ԱՆՆԱ ԴԱՎԹՅԱՆ. Այո:

ԿԱՐԵՆ ՂԱՐՍԼՅԱՆ. Էդ առումով ես քեզ հետ համաձայն եմ: Եվ հենց դրանով ա ինձ համար Խաննայի կերպարը շատ հետաքրքիր, որ չի խորշում ինչ-որ սահմաններ, այլ մարդկանց կամ ավանդույթների կողմից գծած սահմաններ խաչել զուտ հետաքրքրասիրությամբ:

ԱՆՆԱ ԴԱՎԹՅԱՆ. Ամբողջ հետաքրքիր բանը էն ա, որ էդ սահմանները ունեն ինչ-որ գծվածություն: Դրա հակառակ սահմանն էլ ունի ինչ-որ գծվածություն: Այսինքն` մյուս սահմանի հատելն էլ ա ենթադրում որոշակի սահմանազանցում: Բայց Խաննան երկու սահմանի հետ էլ ոնց որ գործ չունի: Իր համար լրիվ մեկ ա` սահման կա, չկա, ո՛ր սահմանը կա… Օրինակ` կարա հատի «թագուհի» ասելով նաև ֆեմինիզմի սահմանը: Թվում ա` ինքը ֆեմինիստական վեպ ա, բայց ինքը էդ էլ ա հատում, հա՞: Այսինքն` էղած սահմանի և դրա հակառակի հատմանն ա գնում` առանց, որ դա սարքի նպատակ…

ԿԱՐԵՆ ՂԱՐՍԼՅԱՆ. Կարծես թույլ չտա, որ իրեն խցկես ինչ-որ մի տեսակի մեջ:

ԱՆՆԱ ԴԱՎԹՅԱՆ. Հա: Ինքն ա, իրա ամբողջ սահմանը ինքն ա գծում:

ԿԱՐԵՆ ՂԱՐՍԼՅԱՆ. Այո: Էդ առումով շատ ավելի օրգանիկ ա կերպարը ստացվում, քան կարելի էր ակնկալել: Հա, եթե վերադառնանք ծերունիների կերպարներին, հետաքրքիր հատված ունեմ դուրս բերած: Սեղանին նստելը մեզ մոտ հատուկ ծիսակարգ ա: Շատ դեպքերում մեծերն են սկզբում նստում: Երեխաներին եղավ` եղավ, չեղավ` առանձին սեղանի են նստում, նույնը վերաբերում ա նաև կանանց:

ԱՆՆԱ ԴԱՎԹՅԱՆ. Նկատի ունես Հայաստանո՞ւմ, թե՞ Ամերիկայում…

ԿԱՐԵՆ ՂԱՐՍԼՅԱՆ. Հա, Հայաստանում, ասենք: Ու ստեղ հետաքրքիր էր… Նորից հետ կանչելով մեծահասակների կերպարի թեման՝ էստեղ հետաքրքիր նախադասություն եմ դուրս գրել. «Նստում էին սեղանի գլխին որպես մեծեր, իրենց անատամ բերաններով ուտում էին ու ծամում»: Ու սրանից հետո` մի քիչ ավելի ուշ. «Մտնում էր նրանց գարաժը, օրհնում էր հումքի պարկերն ու գործիքները, բոյից բոյ խաչակնքում էր երկար հաստոցների երեսները»: Ինձ համար հետաքրքիր են մեծահասակների… երբ որ կոպիտ արտահայտվեցի միգուցե «ձեռ առնելու» առումով, ես նկատի ունեի էս տեսակ շատ նուրբ սարկաստիկ նախադասությունները: Ինձ դրանք շատ դուր եկան:

ԱՆՆԱ ԴԱՎԹՅԱՆ. Ուղղակի, երբ կա մի տեսակ ռեալիստական նկարագրություն, ինքը ձեռք ա բերում էդ սարկազմը, էդ ռեալիզմից ա ձեռք բերում: Երբ որ դու կուրացած չես իրա տիպական կերպարով, այլ իրան ես տեսնում: Եվ էդ ուղիղ նայելը դառնում ա սարկաստիկ: Ոչ թե իրան հերոսացնելը, իմաստունացնելը և այլն:

ԿԱՐԵՆ ՂԱՐՍԼՅԱՆ. Դեպրեսիայի նկարագրությունները հազվադեպ են հայ գրականության մեջ։ Քանի որ մեր մշակույթում հոգեբանական խնդիրները մեծ սխալներ են համարվում ու թաքցվում են։ Դեպրեսիայի միայն սահմանագծին եղածիս համար դժվար է իհարկե դատել, բայց համեմատում եմ կարդացածս այլ գրական նկարագրությունների հետ, և տվյալ դեպքում շատ հետաքրքիր ու արժանահավատ դեպրեսիայի նկարագրություն էր Էլի Բրոշի (Allie Brosch—խմբ.) գիրքը, որը գրաֆիկական վեպ էր («Hyperbole and a Half»—խմբ.)։ Գիրքը վերջերս էի կարդացել ու տպավորվել էի, թե որքան արժանահավատ կարող էր ինքը ներկայացնել դեպրեսիան ու ընթերցողին էջեր շարունակ կարդալով չհոգնեցնել և հակառակը՝ զարմացնել։ Եվ քո նկարագրած դեպրեսիան ինձ ևս թվաց խիստ արժանահավատ։ Ի՞նչ կասես սրա վերաբերյալ․

ԱՆՆԱ ԴԱՎԹՅԱՆ. Ես դեպրեսիան մոտիկից եմ ճանաչում։ Ես ուղղակի ցանկացել եմ, որ մարդիկ իմանան՝ ինչ բան ա դեպրեսիան, և էդ թեթև «դիլխորությունը» դեպրեսիա չհամարեն։ Իսկ արժանահավատ ա, որովհետև ամբողջ իրա essence-ը (էությունը—խմբ.) գրված ա, և էդ պատմելով չի, որ գիտեմ էլի․․․

ԿԱՐԵՆ ՂԱՐՍԼՅԱՆ. Մյուս հարցը, որ կուզեի տալ, վերաբերում ա բուն լեզվին․ այսինքն` բառերի օգտագործմանը։ Մենք՝ գրողներս, գիտենք, որ հայոց լեզուն որևէ ձևով գրականության մեջ սանձելու խնդիր ունենք։ Երբեմն որոշում ենք ընդհանրապես չսանձել կամ մասամբ սանձել, ջղայնանում ենք ու չենք սանձում, սանձում ենք ավելի ուժեղ: Մի խոսքով, տարբեր գրողներ ունեն իրենց մոտեցումները, և ես դա նկատում եմ շատերի մոտ, քանի որ ինքս էլ եմ էդ հարցերով մտատանջվում։ Ինչի՞ մասին ա խոսքը։ Մենք ունենք գրական հայերեն, որով մենք հիմա մասամբ խոսում ենք, և ունենք խոսակցական հայերեն, որը զգալիորեն ա տարբերվում գրականից՝ ոչ միայն «ա» օժանդակ բայի պատճառով, այլև բազմաթիվ ռուսիզմների կամ թուրքիզմների պատճառով։ Շատ հաճախ ժամանակակից հայ գրականության մեջ, երբ կարդում եմ արձակ, միշտ զգուշավորությամբ սպասում եմ երկխոսություններին, որպեսզի տեսնեմ, թե տվյալ գրողն ինչպես ա որոշել դրանց տակից դուրս գալ։ Որովհետև կան մի քանի տեսակի գրողներ — չպետք ա հիմա անվանեմ։ Ոմանք որոշում են կայացրել իրենց համար, որ անկախ նրանից, թե ովքեր են խոսում, նույն կերպ էլ երկխոսությունը պետք է լինի՝ նույն գրական լեզվով, ինչ ամբողջ պատումը։ Գրողներ կան, որոնք որոշում են, որ պատումը կլինի գրական հայերեն (ինչպես, կարծում եմ, գրողների մեծ մասը)։ Իսկ երկխոսությունները կլինեն խոսակցական կամ տվյալ անձի բարբառով։ Կան գրողներ, որոնք փորձում են օգտագործել խոսակցական հայերենը երկխոսությունների մեջ, բայց կարծես քաշվում են օգտագործել նրա ողջ բիրտությունը և պրիմիտիվությունը, սահմանափակությունը և այլն և այլն։ Փորձում են մի փոքր մեղմել և բառեր մտցնել, որոնք սովորաբար չեն էլ օգտագործվում խոսակցականի մեջ, բայց հույս ունենալով, միգուցե ենթագիտակցորեն, որ էդ եղանակով միգուցե շատ անհրաժեշտ բառեր կամ բառակազմություններ կմտնեն խոսակցական հայերեն և դա ինչ-որ մի ժամանակ նորմալ կհնչի, բնական կհնչի։ Խնդրեմ: Ես ունեմ իմ կարծիքը քո կայացրած որոշման մասին` ըստ քո երկխոսությունների, բայց նախ կուզեմ լսել քո կարծիքը, քո դիրքորոշումը:

ԱՆՆԱ ԴԱՎԹՅԱՆ. Ես որոշել եմ օգտագործել լեզվի ամբողջ գանձարանը և ինքս բարբառի կրող եմ ու շատ լավ գիտեմ լեզուն։ և չեմ տեսնում առիթ որևէ բառից հրաժարվելու, եթե դա տանում ա ավելի լավ հաղորդակցության։ Հանուն ինչի՞ պետք ա հրաժարվել էդ բառից։ Այսինքն ո՞նց հասկանալ էդ բանը։ և ես իմ աշակերտներին բացատրում եմ, որ լեզուն մահը հետաձգելու համար ա, նախ՝ իրա սեփական մահը հետաձգելու համար ա։ և եթե ինքը բերում ա էդ բառերը, ուրեմն ինքը հետաձգում ա իրա մահը։ և եթե մենք ձգտում ենք անաղարտության, ապա հենց անաղարտությունով ա, որ մենք կարանք լեզուն սպանենք։ Բացի էդ, գիտես, 90-ականներ ա նկարագրվում, չէ՞, ասենք, ու էդ թվերին մարդիկ հագնում էին «կոժից կուրտկա», չէին հագնում «կաշվե բաճկոն»։ Դա տենց հատուկ մի բան էր նշանակում էլի։ և եթե ես իրան թարգմանեմ, իրա ամբողջ կոնտեքստուալությունը կկորցնեմ, որը չեմ հասկանում հանուն ինչի պետք ա անեմ։ Ընդամենը, որ բառարանային բառեր գրվեն, իսկ բառերը գրողից հետո են գնում մտնում բառարան և ոչ թե հակառակը։

ԿԱՐԵՆ ՂԱՐՍԼՅԱՆ. Կարդամ էս հատվածը: Հաճախ են հայտնվում ռուսիզմներ, որոնցից հայկական գրական տեքստերում, ըստ չգրված օրենքների, գրողներն աշխատում են խուսափել և ուզում են հանրայնացնել հայկական բառերը։ Դու այդքան էլ կաշկանդված չես էդ հարցում` «սառայ», «վադալազկա» և այլն՝ ինչը դու նոր ասեցիր։ Բայց այս ամենի համատեքստում տարօրինակ է տեսնել գրական հայերենով գրված երկխոսությունները, որոնցում խոսակցական կամ բարբառային խոսքը փոխարինվել է արհեստական գրականով կամ այսպես կոչված՝ «փոխզիջումային հայերենով», որտեղ կարող ես գրել «էն է», այսինքն ոչ թե «այն է» կամ «Էն ա», այլ դրանց խաչասերումը։ Վառ օրինակ է այս հիբրիդային նախադասությունը։ «Սաղ փոշի է վրես՝ էգուց կգրվենք»։ Ասենք ինչի հենց էսպես, հը՞մ։

ԱՆՆԱ ԴԱՎԹՅԱՆ. Հետաքիքիր հարց ա։ Կարեն, ուրեմն, Գյումրիի բարբառը միշտ «է»-ով ա խոսում։ և ստեղ Գյումրիի բարբառ ա գնում։ Այսինքն համ էն եմ տվել, որ իրանք փորձում են… Երբ որ գրական են խոսում, «է»-ով են խոսում, բայց նաև մնում ա էդ «վրես, սաղ» այսինքն էդ բառերն էլ հետն ա մնում։ և ես ունեմ մի պատմվածք, որը միայն երկխոսություն ա. չկա հեղինակի խոսք, և ինքը ամբողջովին էդ հիբրիդային լեզվով ա։ Այսինքն՝ դու որ կարդում ես, դա մի հատ ոնց որ լիմինալ (միջանկյալ—խմբ.) լեզու լինի, որ գրականը և բարբառը նստեն իրար վրա և արանքի` էդ նստած տեղի մասով իրար հարաբերվեն։ Ինձ շատ ա դուր գալիս էդ պահը, որովհետև տարօրինակ խաչասերում ա ստացվում։

ԿԱՐԵՆ ՂԱՐՍԼՅԱՆ. Ինձ ուղղակի հետաքրքիր էր` արդյո՞ք դա իրականում էդպես խոսվում ա, և հիմա վերարտադրվում ա, որովհետև տես, օրինակ, կա մի երկխոսություն` ստեղ նորից դուրս եմ գրել. «Դե, շուստրիությունը վատ բան չի»։ Նորմալ, խոսակցական արտահայտություն ա ու դրա պատասխանը` «Վատ չէ, բայց իմ ու քո մե՞ջ»։ Հիմա հենց էն բանից հետո, երբ ասում ա` «վատ բան չի», հաջորդը ասում ա՝ «վատ չէ»։

ԱՆՆԱ ԴԱՎԹՅԱՆ. Էդ նաև կերպարների բաներն ա ոնց որ ընդգծում էլի: էն մեկը ոնց ա խոսում, էն մեկը ոնց ա խոսում։ Բայց հիմնականում տակն էդ բարբառի հետ խաղալն էլ ա։ Այսինքն չդնել ամբողջ հույսը նրա վրա, թե բարբառն ինքը ոնց կասեր՝ այլ իրան էլ ճկել, իրան էլ կռել՝ ստանալով էդ հիբրիդը։ 

ԿԱՐԵՆ ՂԱՐՍԼՅԱՆ. և էդ առումով օրինակներ։ «Նասկի»` 88-րդ էջում։ և ստեղ հարց ա առաջանում` եթե ստեղ «նասկի», ապա հաջորդ էջում ինչո՞ւ ոչ «կռանթ»՝ ծորակի փոխարեն։ Այսինքն ես էստեղ նման բառեր եմ նկատում, ասենք՝ «կոժից կուրտկա, նասկի», բայց ուզում եմ հասկանալ, թե ինչու դա անընդհատական չի։ 

ԱՆՆԱ ԴԱՎԹՅԱՆ. Կար, էդ էն նույն պատասխանն ա, որ ասում էի` ոնց որ Խաննան ինքը իրա արեալն ա ստեղծում։ Լեզվի մեջ ես նույնն եմ անում, այսինքն չեմ վերցնում մի հատ կոնկրետ pattern ու նույն բանով գնում։ Կամ էլ դրա հակառակը չեմ վերցնում: Ես ըստ էդ պահի, ըստ էդ կոնտեքստի, ըստ դրա կողքի բառի հնչողության․․․ լիքը-լիքը բաներ հաշվի առնելով, ընտրում եմ բառը։ և այո, կարող ա ասենք «պարիսպ» բառի կողքին գրվի «չափառ», որ նույն պարիսպ բառն ա բարբառով։ Ու իրանք շատ տարօրինակ էֆեկտ են առաջարկում․․․

ԿԱՐԵՆ ՂԱՐՍԼՅԱՆ. Ի՞նչ սկզբունքով։

ԱՆՆԱ ԴԱՎԹՅԱՆ. Էլի էդ լիմինալության, որ դու ոնց որ credit տաս, անձնագիր տաս հա՛մ չափառին հա՛մ պարսպին։

ԿԱՐԵՆ ՂԱՐՍԼՅԱՆ. Բայց ինչպե՞ս ես որոշում, թե որտեղ դնես «չափառ», որտեղ` «պարիսպ»։

ԱՆՆԱ ԴԱՎԹՅԱՆ. Էդ լրիվ կոնտեքստն ա որոշում։ 

ԿԱՐԵՆ ՂԱՐՍԼՅԱՆ. Ես կարծես գտել եմ մի բանալի, թե ինչու ես էդպես որոշել։ Ես նկատել եմ, որ դու շատ սիրում ես բաղաձայնույթներ և առձայնույթներ, որ’տև ես դրանց գիժն եմ ևս։ Ինձ թվում ա, դա գալիս ա նրանից, որ դու նաև բանաստեղծ ես, ու ես գլխավորապես բանաստեղծ եմ, և ինձ համար բաղաձայնույթն ու առձայնույթը պոեզիայի երաժշտությունն են։ Ու ես գտա որոշակի հատվածներ, որ քո մոտ որոշ հատվածներում առաջանում են բաղաձայնույթներ և առձայնույթներ և գտա` ինչու որոշ հատվածներում դրանք չեն հայտնվում։ Հիմա բերեմ օրինակներ: Էջ 93։ Քո բաղաձայնույթներն ու առձայնույթները հիմնականում հայտնվում են` ռոմանտիկ տեսարաններ նկարագրելիս։ Այսինքն` էն տեսարանները, որոնք պոետիկ են: Օրինակ`քո առաջին սիրահարության հետ կապված՝ տղայի հետ հանդիպումը: Ու էնպիսի տպավորություն էր, որ դու հատուկ էիր ընտրել ձեզ հետ ներկա գտնվող անձանց անունները, որոնցից մեկի անունը Խորեն էր, և դու էլ Խաննան էիր: Ու էնտեղ ասում ես. «Լսել նրանց խխ-ն» (ընդգծումը` խմբ.)։ Բայց խոսում էիր էդ միջատների խլվրտոցների մասին ու ստեղծում էիր ներդաշնակություն ձեր և բնության, միջատների միջև՝ ենթագիտակցորեն կամ ավելի ճիշտ կլինի ասել` անգիտակցորեն։ Հաջորդ նախադասությունում արդեն ակնկալում էի, որ մի բան կա․․․ ու հայտնվեց՝ «Պոկել պատից խխունջին» (ընդգծումը` խմբ.)։

ԱՆՆԱ ԴԱՎԹՅԱՆ. Այսինքն` էլի «խ»-ե՞րը։

ԿԱՐԵՆ ՂԱՐՍԼՅԱՆ. Այո։ Դրանից առաջ՝ էջ 87: Առաջին սիրո նկարագրության մեջ` «Հառիճի ձորում էին՝ հասմիկների դաշտում»: Հետո կարծես Խորենին հատուկ ես անվանադրել, որ սազի սիրո նախադասությունում։ Հետո չգիտեմ ինչ էր գրած՝ ինչ-որ մեկն ինչ-որ բանի վրա է ծիծաղում, ու հենց հաջորդ նախադասությունում հանդիպում ենք՝ «որի վրա ծիծեռնակը» և այլն և այլն և այլն։ Ու հետաքիքիր ա, որ անմիջապես դրանից հետո` էջ 88-ում, գալիս ա «գունաթափ սև նասկի», չնայած նրան, որ առձայնույթն, ավելի ճիշտ` բաղաձայնույթը, ապահովված էր «գուլպայով»։ Այսինքն` «գունաթափ սև գուլպայով»: Բայց դա այլևս պոետիկ կամ ռոմանտիկ տեսարանի մաս չէր, ու ինձ թվում ա՝ մենք հրաժեշտ ենք տալիս՝ միգուցե անգիտակցորեն։ Ես չգիտեմ: Ես ուզում եմ հասկանալ` քո խոհանոցն ինչպես ա աշխատում։

ԱՆՆԱ ԴԱՎԹՅԱՆ. Շատ լավ ա: Ես հետդ մտածում եմ, ը՜․․․ Ամեն դեպքում ես հակված եմ ռոմանտիկ, սիրային, էրոտիկ տեսարանները մի քիչ ավելի կոպտացնելու։ Գուցե բաղաձայնույթները դրան նպաստում են։ Այսինքն՝ էդ «խ»,-ն, պայթականները և այլն՝ դրանք…

Մի անգամ, հիշո՞ւմ ես` ասեցիր. «Դողալ բառից…» 

ԿԱՐԵՆ ՂԱՐՍԼՅԱՆ. Հա, ես տրաքում եմ: Հա:

ԱՆՆԱ ԴԱՎԹՅԱՆ. Հա «չեմ սիրում «դողալ» բառը»։ Այ էդ դողի էֆեկտը, ոնց որ իրանք ավելի սենց քչացնեն և տեղը բերեն մի քիչ ավելի սենց առճակատվող, ավելի դուխով… Տենց մի բան։

ԿԱՐԵՆ ՂԱՐՍԼՅԱՆ. Դեմ չեմ: Իհարկե: Հա: Դա կա: Ես հիմա առձայնույթը որպես օրինակ: Բայց հիմնականում հենց էդ բաղաձայնույթներն են. դրանք իրոք ապահովում են էդ պոետիկությունը։ Ես ինքս եմ դա շատ օգտագործում։ Նորից կրկնեմ՝ դա ինձ համար երաժշտությունն ա պոեզիայի, ու շատ կարևոր ա։ Ու ինձ շատ դուր եկավ քո գործածման եղանակը, որովհետև դրանք, ինձ թվում ա, ճաշակով էին դասավորված։ Ոչ շատ իրար մոտ, որ աչք ծակեին։ Ինչ-որ հեռավորություն կար, որ քեզ թույլ էր տալիս զգալ դա, ոչ թե տեսնել, որ դու արել ես։ Դա շատ կարևոր էր: Ինչի եմ էս օրինակը բերում, որովհետև տարիներ առաջ — չեմ հիշում, թե երբ — ես Վահան Իշխանյանի խնդրանքով սկսեցի Քեթի Աքերի «Բղջախոհություն» երկի թարգմանությունը։

ԱՆՆԱ ԴԱՎԹՅԱՆ. Կարդացել եմ: 

ԿԱՐԵՆ ՂԱՐՍԼՅԱՆ. Ինձ համար դա շատ հետաքրքիր փորձառություն էր, որովհետև նույն բանը նկատեցի իրա մոտ։ Երբ որ թարգմանում էի, շատ հաճախ հերթական նախադասությունը ոնց որ կախված լիներ նախորդից՝ ոչ թե իմաստային առումով, այլ հենց էդ բաղաձայնների առումով։ Ու դա շատ դժվար էր թարգմանել, որովհետև եթե թարգմանես իմաստային առումով, միգուցե ստացվի շատ անկապ կոլաժ։

ԱՆՆԱ ԴԱՎԹՅԱՆ. Ուղղակի ասեմ, որ դա տենց մտային որոշում չի՝ բաղաձայնույթների օգտագործումը։ Ինքն ամբողջովին գալիս ա էդ mystery-ից, մոգական իրականությունից։ Դու գրում ես ու զգում, որ ստեղ էս ա պետք, ընդեղ էն ա պետք, և լրիվ կոնտեքստն ա թելադրում, ոչ թե նախապես վերցրած տեսությունը, որին իբր հետևում ես։ 

ԿԱՐԵՆ ՂԱՐՍԼՅԱՆ. Էստեղ ևս կան օրինակներ։ Օրինակ` 128-րդ էջում` «մխտռում էին տռուսիկը» էդ «տռռռ»: Բաղաձայնույթի խաթե՞ր, թե՞ պարզապես ներքնաշորն ու անդրավարտիքը չես համարում հարմար առհասարակ։

ԱՆՆԱ ԴԱՎԹՅԱՆ. Չէ, մի այլ դեպքում լրիվ հարմար կհամարեմ: Չէ անդրավարտիքին դեմ չեմ, ներքնաշնորհին էլ: 

ԿԱՐԵՆ ՂԱՐՍԼՅԱՆ. Բայց «մխտռել»-ը ոնց որ կանչեց:

ԱՆՆԱ ԴԱՎԹՅԱՆ. Հա, «մխտռել»-ը իրա գործն անում ա: Բայց լրիվ կախված կոնտեքստի հետ, կարաս, ասենք, նույն բառի բացարձակ ոչ բառարանային հոմանիշը վերցնես կամ ռուսաբանությունը վերցնես կամ անգամ բառի մեջ ինքնին փոփոխություն անես և այլն։ 

ԿԱՐԵՆ ՂԱՐՍԼՅԱՆ.  Արթիկի ազգային հերո՛ս:

ԱՆՆԱ ԴԱՎԹՅԱՆ. [Ծիծաղում է] 

ԿԱՐԵՆ ՂԱՐՍԼՅԱՆ. Ես հասկանում եմ, որ էդ կերպ էր ամուսինը Խաննային փորձում ձեռ առնել։ Ուզում եմ հասկանալ: Ես չեմ հասցրել, ճիշտն ասած, պարզել` արդյոք դու էլ ես Արթիկից։

ԱՆՆԱ ԴԱՎԹՅԱՆ. Այո։ 

ԿԱՐԵՆ ՂԱՐՍԼՅԱՆ. Քեզ դու համարո՞ւմ ես Արթիկի ազգային հերոս: Կամ ինչպե՞ս ես պատկերացնում քո և Արթիկի միջև հարաբերությունները: Ինչպե՞ս կբացատրես դրանք։

ԱՆՆԱ ԴԱՎԹՅԱՆ. Էն, որ Արթիկն իմ մեջ ա, դա ընդունելի ա, բայց էն, որ ես եմ Արթիկի մեջ, դա տենց չի։ Ես ինձ զգում եմ Արթիկի ազգային հերոս, բայց անջատված Արթիկից։ Ուղղակի կրելով դա իմ մեջ: Այսինքն` իմ կատակի ձևը կարա դա լինի՝ հուշտ անող կամ ինչ-որ կոպտություն ունենա և այլն։ Բայց Արթիկն ինձ ընդհանրապես չի պարունակում իրա մեջ՝ ես ընդեղ չկամ: Ես ընդեղ գրեթե մարդ չեմ ճանաչում ու դասընկերներիս հազիվ եմ տեղը բերում, որովհետև շատ-շատ փոխվել են։ Մի մասը Ռուսաստանում են և տենց ինչ-որ նկարներ-բաներ եմ տեսնում։ Այսինքն` Արթիկն ինձ պրիզնատ չէր գա` որպես իրա հերոս, բայց ես հակառակը կանեի։

ԿԱՐԵՆ ՂԱՐՍԼՅԱՆ. Գրքի մեջ կան հատվածներ 2016 թվականի ապրիլյան պատերազմից: Հիշում եմ, որ էս գիրքը հրատարակվեց սեպտեմբերյան պատերազմից մի քանի օր առաջ փաստորեն։

ԱՆՆԱ ԴԱՎԹՅԱՆ. Ինն օր առաջ։

ԿԱՐԵՆ ՂԱՐՍԼՅԱՆ. Հիմա, որքան հասկանում եմ, քո հաջորդ ստեղծագործությունն էդ պատերազմի մասին ա լինելու։ Խնդրեմ: Կարող ե՞ս որոշակի մանրամասներ հայտնել։

ԱՆՆԱ ԴԱՎԹՅԱՆ. Ինքն ինչ-որ իմաստով ոնց որ «Խաննա»-յի երկրորդ հատորն ա, բայց կարող է նաև անջատ կարդացվել: Այսինքն` եթե «Խաննա»-ն չկարդաս, իրան կարդաս, էլի ինքը տենց պարփակ վեպ ա։ Բայց մի տեսակ «Խաննա»-յի հակառակ երեսն ա: Կամ գուցե ոչ հակառակ, բայց ինչ-որ մի երեսն ա։ «Խաննա»-ն ավելի հորիզոնական վեպ ա։ Ես մի տեսակ իրան պատկերացնում եմ գլանակի նման բացվելով և հորիզոնական փռվելով։ Իսկ էս մյուսը — անունը դեռ չեմ ուզում տալ, բայց վերնագիրը կա — ինքը ուղղահայաց գնացող վեպ ա։ Այսինքն` իրա էդ գլուխները, որոնք պատմվում են, իրանք ուղղահայաց և հորիզոնական ցանց են գոյացնում։ Իսկ «Խաննա»-ն սենց հո՜րիզոնի նման սիրուն գնում ա` մի տեսակ պատմելով մակերևույթը։ Պատերազմը կա, բայց լրիվ տենց անձնական ապրումի, զոհված ընկերոջ հետ կապված… Մեջը կա քաղաքականություն, կան հետաքրքիր թրիքստեր կերպարներ, որ ինչ-որ հարցեր են լուծում, բան․․․ Բայց վերջում որոշեցի, որ ես պետք ա ավելացնեմ երկու առանձին մասեր։ Էդ հիմնական մասը կավարտվի, հետո մի մաս կլինի մի քիչ մտքի հոսքի, մի քիչ տենց Ռուբեն Ֆիլյանի տիպի. էդ տեսակ գրականություն կլինի: Իսկ երրորդ մասը՝ ինչ, եթե չզոհվեր էդ տղան և էդ «ինչ, եթե»-ի մոգական կյանքը, որը քսվում ա մոգական ռեալիզմի փեշերին, բայց երբեք ընդեղ չի մտնում։ Ու ինքը քաղաքային մոգական ռեալիզմ ա, ոչ գյուղական։ Այսինքն` ինչ որ մենք կարդացել ենք մոգական ռեալիզմից, միշտ գյուղի մեջ ա եղել. տատիկ և այլն։ Այսինքն` ես ուզում եմ տեսնել` հնարավոր ա՞ քաղաքում գրել մի բան, որը մոտ կլինի, բայց չի մտնի մոգական ռեալիզմի մեջ։ Ու էդ երկու մասը գրելու համար դիմել էի Creative Armenia կացատան ծրագրին Բելգիայում ու սեպտեմբերին գնում եմ: և հուսամ, որ էդ երկու մասերն ընդեղ կավարտեմ և գիրքն ընդհանուր ավարտված կլինի մինչև սեպտեմբերի վերջ։

ԿԱՐԵՆ ՂԱՐՍԼՅԱՆ. Հայտնի ա, որ գիրքը` «Խաննա»-ն, խմբագրել ա Վիոլետ Գրիգորյանը։ Արդյո՞ք ձեր համագործակցությունը շարունակվելու ա հաջորդ գրքի շրջանակներում։

ԱՆՆԱ ԴԱՎԹՅԱՆ. Կապ ունի Վիոլետի ախորժակի հետ։ Ես դեմ չէի լինի՝ կուզենայի։ Մինչև հաջորդ վեպը ես մի երկերի ժողովածու եմ անում, որը շատ տարօրինակ մի հատ ընտրանի ա։ Մեջը լինելու են բանաստեղծություններ, էսսեներ, պիես, պատմվածքներ և վարիացիաներ։ Իրա վերնագիրը լինելու ա «Բուկետ»: Ինքը տենց տարօրինակ մի հատ հավաքածու ա, և ինձ թվում ա՝ հետը կդնեմ նաև որոշների, ոչ բոլորի, անգլերեն թարգմանությունները։ Այսինքն ինքը սենց ուղղակի մի շրջան ա ամփոփում և ոչ թե կոնկրետ ժանր։ Ու դրա համար հիմա մտածում եմ` ով կարա լինի խմբագիրը։ Վահրամին եմ տենց մեկ-մեկ դիմում: Ո՛չ լրիվ մերժում ա, ո՛չ լրիվ ընդունում ա։ Ուղղակի ես էլ դեռ ժամանակ չունեմ զբաղվելու։ Բայց մինչև նոյեմբեր ես պետք ա իրան հանձնեմ, որովհետև ԿԳՄՍ-ի դրամաշնորհն էի ստացել, և նոյեմբեր ամսին պետք ա ֆայլով հանձնած լինի։ Հետաքրքիր կլիներ ինձ, եթե իրան խմբագրեր Արթուրը Միրզոյան: Չգիտեմ` իրան ճանաչում ես, թե չէ: Ինքը «Այբ» դպրոցում եղել ա իմ աշակերտը լուսանկարչության դասընթացի։ Բայց ես իրան ընդեղից հանել եմ որպես գրող և գրականագետ: Ու ինքը շատ-շատ խելոք տղա ա, երիտասարդ: Հիմա արդեն դասավանդելու ա Ամերիկյան համալսարանում։ Եվ գուցե մտածեմ նույնիսկ իրա հետ խմբագրման աշխատանքները անեմ: 

ԿԱՐԵՆ ՂԱՐՍԼՅԱՆ. Շատ շնորհակալություն, Աննա, հետաքրքիր զրույցի համար։

ԱՆՆԱ ԴԱՎԹՅԱՆ. Սիրով։ Ես եմ շնորհակալ։

ԿԱՐԵՆ ՂԱՐՍԼՅԱՆ. Քեզ մաղթում եմ հաջողություններ։ Սպասենք քո հաջորդ գրքերին: