— Ինչի՞ մասին խոսանք:
— Բլոկադայի:
— Ի՞նչ է բլոկադան:
— Բլոկադան էն ա, որ ուտելիք չկա:
Միավորված ազգերի կազմակերպության մանկական հիմնադրամը՝ ՅՈՒՆԻՍԵՖ-ը, անդրադառնալով Լեռնային Ղարաբաղից բռնի տեղահանված երեխաների խնդիրներին, նշում է` Հայաստանում ապաստան գտած երեխաների մոտ նկատվում են սուր հոգեբանական սթրեսի նշաններ, իսկ առանց անհապաղ աջակցության՝ նրանց հոգեկան առողջությունը կարող է վատթարանալ.
Ներքին գործերի նախարարության Փրկարար ծառայության Հոգեբանական աջակցության բաժնի կրտսեր հրահանգիչ Հասմիկ Ղուշչյանն ասում է` սա իր և արցախցի փոքրիկների զրույցում ամենահաճախ կրկնվող հատվածներից է:
«Ես ինքս իրավունք չունեմ եղածի մասին ուղիղ հարց տալ, խոսում ենք այն դեպքում, երբ երեխան ինքն է ցանկանում»,- ասում է հոգեբանը: Նրա խոսքով, Արցախից բռնի տեղահանված երեխաները տեսել, ապրել ու զգացել են այնպիսի բաներ, որոնց հետ անգամ մեծ մարդուն է դժվար առնչվել: Ինն ամիս տևած զրկանքների, գրեթե 24 ժամ տևած ռմբակոծության, ոմանց դեպքում կյանքում արդեն երկրորդ տեղահանությունից հետո նրանք ուշադրության ու ծայրահեղ նրբանկատ հոգատարության կարիք ունեն:
«Տեղահանումները և ռազմական գործողությունները՝ զուգորդված զրկանքներով, խիստ ազդել են նրանց ֆիզիկական և հոգեկան առողջության, ինչպես նաև հոգեբանական բարեկեցության վրա: Երեխաները երկար տարիներ կտառապեն այս անասելի տագնապալի իրադարձությունների հետևանքներից, եթե չստանան մշտական աջակցություն»:
Կարևոր է հասկանալ` երբվանից
Ալբերտ Գրիգորյանը ՆԳՆ Փրկարար ծառայության Հոգեբանական աջակցության բաժնի կրտսեր հրահանգիչ է: Ասում է` հաճախ կին հոգեբաններին ավելի հեշտ են վստահում, սակայն իրավիճակն այլ է լինում, երբ ծառայության են մեկնում 911-ի մեքենայով, որը տեսնելով՝ երեխաներն անմիջապես սկսում են ժպտալ:
«Մենք Արցախից տեղահանվածների համար առաջին հոգեբանական աջակցություն ենք ցուցաբերում: Իհարկե, առավել շատ աշխատում ենք երեխաների հետ: Մարդիկ ասում են` ամեն ինչ լավ ա, օգնության կարիք չկա, բայց նույն մարդիկ հարազատների կամ ընկերների հետ կիսվում են ու օգնություն են ակնկալում: Երեխաների դեպքում է՛լ ավելի բարդ է. նրանք չեն հասկանում, թե ինչ է իրենց հետ կատարվում, իսկ այն դեպքերում էլ, երբ հասկանում են, չեն կարողանում ասել, ձևակերպել և օգնություն ուզել:
«Երբ ասում են` երեխան խնդիր ունի, անմիջապես հարցնում ենք` երբվանից: Ոչինչ հենց այնպես չի լինում, ամեն բան իր հստակ պատճառն է ունենում։ Նախորդ անգամ աշխատել էինք Արտաշատ քաղաքի ամենամեծ կացարանում` մարզադահլիճում գտնվող արցախցի երեխաների հետ: Այս անգամ ևս Արտաշատում ենք աշխատելու, բայց արդեն կացարան դարձած մանկապարտեզում»:
Առաջին հոգեբանական օգնություն
ՆԳՆ ՓԾ Հոգեբանական աջակցության բաժնի հրահանգիչներ Գոհար Մխիթարյանն ու Սոնա Մուրադյանը ևս երեխաների հետ աշխատելու մեծ փորձ ունեն:
Սոնա Մուրադյան. «Ճանապարհին մշակում ենք մեր գործողությունների պլանը: Մեկս պետք է ինֆորմացիայի հավաքագրում իրականացնի, մյուսը` առաջնային պահանջների կարիքների գնահատում, մյուսը երեխաների հետ է աշխատում, մյուսը` մեծահասակների:»
«Ծնողից պետք է թույլատրություն ունենանք երեխայի հետ աշխատելու, հետո պետք է իմանանք, թե ով ինչ խնդիրներ ունի, ինչ հոգեվիճակում է, տեղահանման ընթացքում ինչի միջով են անցել, ինչպես են տարել ճանապարհը: Առաջին հոգեբանական օգնություն է, չի կարող անհատական, խորքային աշխատանք լինի, եթե երեխայի հետ շփվելուց հետո հասկանում ենք, որ խորքային աշխատանքի կարիք կա, ծնողին ենք ասում»:
Գոհար Մխիթարյան . «Մեր աշխատանքն սկսվում է երեխայի ծնողի հետ զրուցելուց: Երեխաներին նկարչական պարագաներ, ալբոմներ, հեքիաթների գրքեր ենք տանում, որ զբաղվելու բան ունենան: Շատերն անգամ հագուստ չեն հասցրել վերցնել, ուր մնաց իրենց սիրելի խաղալիքները վերցնեին: Կարևոր է, որ երեխաները հետաքրքիր ժամանակ անցկացնեն, մեծահասակների խոսակցություններին շատ ներգրավված չլինեն»:
«Երեխաս ասում էր` մենք ոչ ոքի պետք չենք»
Արտաշատ քաղաքի թիվ 6 մանկապարտեզի տնօրեն Կարինե Հարությունյանը համակարգում է տեղահանված մարդկանց տեղավորելու աշխատանքները: Ասում է` այստեղ 17 ընտանիք կա` 73 անձ, որոնցից 34-ն անչափահասներ են:
«Օրվա ընթացքում տարբեր խմբեր են գալիս, գեղարվեստի դպրոցներից՝ մաքրամե, գոբելեն, նկարչություն, տարբեր այլ բաներ: Երեխաների առօրյան հագեցած է անցնում»,- ասում է Հարությունյանը:
3 անչափահաս երեխաների մայր Գոհար Գրիգորյանը, որն Ասկերանի Խրամորթ գյուղից է, պատմում է` Արցախում իր երեխաների հոգեբանական վիճակը շատ ծանր էր, հիմա օր օրի դրական փոփոխություն է զգում.
«Երբ այնտեղ էինք, երեխաս ասում էր` մենք ոչ ոքի պետք չենք: Բայց հիմա, որ այստեղ ենք, երեխաներն իրենց ուշադրության կենտրոնում են զգում, շեղվում են շատ բաներից ու ես մտածում եմ` երնե՜կ ես էլ իրենց տարիքի լինեի»:
Ստեփանակերտից տեղահանված Զոյա Եգորյանն էլ կացարանի երեխաներին զբաղեցնելու իր ձևն ունի: Միակ բանը, որ նա վերցրել էր իր տանից, երեք թութակներով վանդակն էր.
«Ամեն ինչ թողեցի, թութակներիս` չկարողացա: Հիմա նայում, ուրախանում եմ, երեխաներն էլ են նրանց սիրում…»
Նկարում են այն, ինչ սիրում են
Հասմիկ Ղուշչյան . «Երեխաների հետ զբաղվում ենք հեքիաթաթերապիայով: Հեքիաթ ենք հորինում, որի թե՛ հերոսներին, թե՛ սյուժեն երեխաներն են առաջարկում։ Փորձում ենք այնպես զարգացնել պատմությունը, որ վերջում բարին հաղթի չարին: Փոքրիկներին դա շատ է դուրս գալիս: Իսկ վերջում առաջարկում ենք նկարել՝ ով ինչ կցանկանա»:
«Հաճախ նկարներում տարիքին ոչ համապատասխան բաներ են պատկերվում: Նաև դրանից ենք հասկանում, թե հենց այդ պահին երեխան ինչքանով է տագնապած: Քանի որ իրեն ապահով զգացող երեխան նկարում է այն, ինչ սիրում է, կամ այն, ինչ իրեն դուր է գալիս` մուլտհերոսներին, իր ընկերներին և այլն»:
«Ամեն նման հանդիպումից հետո հույս ենք ունենում, որ երեխաները գոնե մի քիչ կտրվեցին իրենց անհանգստություններից: Մեր այսօրվա հանդիպման ավարտին երեխաներից մեկը նկարեց ոչ թե պատերազմ, զինվոր կամ զենք, այլ ապահովություն և հանգստություն զգացող երեխային բնորոշ բան: Մի բան, որ իրեն ուղղակի դուր է եկել` մեր ավտոմեքենան»:
