Մեր օրերի Սալոմեն. կնատյացությունից կնակենտրոն պատում

Հոդվածը կարող եք լսել ՁայնաԳիր՝ հեղինակի ընթերցմամբ:

«Հավանաբար Աստվածաշնչում գրի առնված առաջին սեռական հանցագործությունը». այսպես է նկարագրում «Սալոմե»-ն Ատոմ Էգոյանի նոր ֆիլմի` «Յոթ քող»-ի հերոսուհին, ում հրավիրել են բեմադրելու Շտրաուսի հայտնի գործը: Ֆիլմը կանադահայ ռեժիսորի` Սալոմեի պատմության նոր մեկնաբանությունն է` արդիականացված ու համապատասխանեցված ժամանակակից հասարակական ու մշակութային իրողություններին և պարուրված էգոյանական պատումի սարդոստայնի մեջ: 

Սալոմեն առաջին անգամ հիշատակվում է Նոր Կտակարանում. նա Հերովդիայի և Հերովդես Անտիպասի խորթ դուստրն է, ով չափազանց հրապուրված է Յոքանանով (Հովհաննես Մկրտիչով): Մինչդեռ Հերովդեսը հրամայել է բանտարկել Յոքանանին, քանի որ վերջինս անառակության մեջ է մեղադրել թագավորի կնոջը` Հերովդիային: Իր հերթին Հերովդեսն անտարբեր չէ Սալոմեի նկատմամբ և խնդրում է խորթ դստերը պարել իր համար` խոստանալով կատարել նրա ցանկացած խնդրանք: Մոր հետ խորհրդածելուց հետո աղջիկը խնդրում է Յոքանանի գլուխը և ստանում այն արծաթե սկուտեղի վրա: 

Դարեր շարունակ, կրքից կուրացած ճակատագրական կնոջ (femme fatale) կերպարը բորբոքել է հարյուրավոր արվեստագետների` երաժիշտների, գրողների, նկարիչների երևակայությունը, ովքեր յուրովի վերարտադրել են պատումը: Դրա շուրջ ստեղծված ամենահայտնի գործը Օսկար Ուայլդի «Սալոմե» մեկ-գործողությամբ պիեսն է, որն էլ ընկած է Ռիխարդ Շտրաուսի օպերայի հիմքում: Օսկար Ուայլդն է հորինել Սալոմե «Յոթ քողերի» պարը, որը, ենթադրաբար, խորհրդանշում է յոթ մահացու մեղքերը: Հայկական արվեստում Սալոմեի ամենաականավոր մարմնավորումները կերպարվեստում է` Վարդգես Սուրենյանցի «Սալոմե» կտավը և Հակոբ Գյուրջյանի համանուն քանդակը: 

1996 թվականին առաջին անգամ Էգոյանը բեմադրել է «Սալոմե» օպերան և բազում անգամներ վերաբեմադրել այն հաջորդող տարիներին: Քանի որ օպերայի բեմում ռեժիսորին չտվեցին ցանկալի ստեղծագործական ազատությունը փոխելու և վերաիմաստավորելու պատմության սյուժետային գիծը, Էգոյանը որոշեց տեղափոխել այն կինոյի հարթակ և հորինեց Ջենինի կերպարը (Ամանդա Սեյֆրիդ), ով բեմադրում է Շտրաուսի գործն իր տեսանկյունից` չնայած օպերայի տնօրինության անհանգստությանն ու դժգոհությանը: 

«Յոթ քող»-ի պրեմիերան տեղի ունեցավ Տորոնտոյի միջազգային կինոփառատոնում, ապա ցուցադրվեց Բեռլինալեի արտամրցութային ծրագրերից մեկում, իսկ շաբաթներ առաջ բացեց «Ոսկե ծիրան» միջազգային կինոփառատոնը:

Թեև մենք չգիտենք, թե օպերայի սյուժեում ինչ փոփոխություններ էր ցանկանում անել Էգոյանը, «Յոթ քող»-ն առաջարկում է որոշ ենթադրություններ թե՛ ֆիլմի կառուցվածքի ու գործողությունների զարգմացման, թե՛ ֆիլմում բեմադրվող օպերայի շնորհիվ: Գլխավոր փոփոխությունը, որ ի հայտ է գալիս այս բոլոր շերտերում, Սալոմեի կերպարի վերաիմաստավորումն է: Բեմում ծավալվող իրադարձություններին զուգահեռ ընթանում է նաև Ջենինի կյանքը, որի համընկնումներն օպերայի սյուժեի հետ ավելի են ընդգծում պատումը, իսկ փոփոխությունները, որ վերջինս կատարում է, բխում են նրա անձնական փորձառությունից և անցյալի տրավմաներից: Ջենինը ևս մի կին է, որ շրջապատված է տղամարդկանցով և հանդիսանում է նրանց բոլորի ցանկության առարկան, սակայն քմահաճ և եսակենտրոն պատկերվելու փոխարեն, Էգոյանը հերոսուհուն տալիս է այս տղամարդկանց կրքից տանջվողի ու տուժողի կերպար:

Ինչպես Սալոմեին, այնպես էլ Ջենինին «չափազանց շատ» է սիրել հայրը` Հարոլդը, ու թեև ֆիլմում չկա սեռական բռնության ուղղակի հիշատակում, առկա են տեսագրություններ` արված հերոսուհու դեռահասության տարիներին, որտեղ հայրը կապում է դստեր աչքերն ու դրդում պարել: Վստահաբար անցյալում պարերից ու մանդարիններ ուտելուց ավել բաներ են տեղի ունեցել, քանի որ Ջենինը չի ցանկանում տուն վերադառնալ, ապա նաև խնդրում է ընտանեկան լուսանկարում մաքրել հոր դեմքը: Հերոսուհու կյանքի մյուս տղամարդը Չարլզն է, ով տարիներ շարունակ բեմադրել է օպերան, իսկ նրա օգնականը եղել է Ջենինը, ում հետ ունեցել է նաև սիրային կապ: Մահից առաջ Չարլզը ցանկացել է, որ օգնականը շարունակի իր գործը և օպերայի տնօրինությունը (օպերայի տնօրենը Չարլզի կինն է) որոշել է կատարել այս պատգամը: 

Օպերայի նախորդ բեմադրություններում Չարլզը լայնորեն օգտագործել է Ջենինի ու հոր մանկական տեսագրությունները` շահագործելով սիրուհու հոգեխոցը «հանուն» արվեստի: Հերոսուհու կյանքի երրորդ տղամարդը վերջինիս ամուսինն է, ով թեթև հոգով դավաճանում է կնոջը և բացի մակերեսային մեկնաբանություններից, հետաքրքրված չէ աջակցել կնոջը: Էգոյանը նորովի է ներկայացնում նաև Սալոմեի /Ջենինի մոր կերպարները, որոնք ըստ ռեժիսորի, հավասարապես մեղավոր են հերոսուհիների առաջ. Ջենինի մայրը չի պաշտպանել դստերը հոր «սիրուց», իսկ օպերայի էգոյանական բեմականացման մեջ անհասկանալի է` արդյո՞ք Հերովդիան մասնակցում է Յոքանանի գլխատմանն` ի հավելումն դստերը դրդելուն խնդրել քահանայի գլուխը: Այս բոլոր մոտեցումների հանգուցալուծումն ամփոփվում է Սալոմեի «Յոթ քողեր» պարում։ Հիմնականում հայտնի որպես էրոտիկ տարրերով գայթակղության պար, օպերայում/ֆիլմում այն վերածվում է Սալոմեի խմբակային բռնաբարության տեսարանի:

Սալոմեական պատումին զուգահեռ ֆիլմում հյուսվում են նաև այլ սյուժետային գծեր, օրինակ` անդրադարձը վերջին տարիներին գլխավորապես արևմտյան մշակութային շրջանակներում աղմուկ բարձրացրած «ես էլ» (#metoo) շարժումին, որը յուրովի լրացնում է Ջենինի/Սալոմեի փորձառությունը: Ֆիլմում օպերայի աշխատակցուհիներից մեկը սեռական ոտնձգության է ենթարկվում գլխավոր դերասանի կողմից, ինչը դժբախտաբար կամ բարեբախտաբար ձայնագրվում է աշխատակցուհու հեռախոսում: Իսկ իրավունքներն ավելի լավ գիտակցող աշխատակցուհին շտապում է տեսանյութը տեղադրել համացանցում` մինչ այդ չվարանելով շանտաժի ենթարկել օպերայի տնօրինությանն ու ներկայացման մեջ դեր խնդրել իր սիրուհու համար: Մյուս գիծը, որն անցկացնում է ռեժիսորը, հետաքրքրասիրության սահմաններ և անձնական տարածքը չճանաչող մամուլն է, որը, սակայն, ֆիլմում առավել քիչ է բացվում: 

Այս բոլոր ենթաշերտերը պարունակող ֆիլմի ընտրությունը որպես «Ոսկե ծիրան» միջազգային կինոփառատոնի բացման ֆիլմ հետաքրքիր կերպով համադրվում է փառատոնի պատվավոր հյուրի` Քևին Սփեյսիի հրավերի հետ, ով տարիներ առաջ մեղադրվել է անչափահաս տղաների նկատմամբ սեռական ոտնձգության մեջ, սակայն դատարանը նրան անմեղ է ճանաչել: Չնայած դժգոհության առաջին ալիքին, Երևանում դերասանին ընդունեցին մեծ ուրախությամբ ու ոգևորությամբ, ինչը փաստում է #metoo շարժման նկատմամբ հայկական հասարակության ավելի քիչ զգայունությունը:

Տասնամյակներ շարունակ տարբեր ուսումնասիրողներ ու գրականագետներ փորձ են արել վերանայել, վերլուծել «Սալոմե»-ն ֆեմինիստական տեսանկյունից: Իր «Յոթ քող» ֆիլմում ռեժիսոր Ատոմ Էգոյանը մեկ քայլ առաջ է տանում այս ուսումնասիրությունը, և Սալոմեին որպես չարագործ պատկերելու փոխարեն ներկայացնում է որպես պատումի հիմնական զոհ: Կնոջ կերպարի այսպիսի արդիականացումը, և դրան զուգահեռ այլատեսակ կին կերպարների պատկերումը փաստում են արևմտյան մշակույթում գենդերային հավասարության և կանանց առավել շատ ներկայացնելու քաղաքականության հաջողությունը, որի ուղղությամբ դժկամորեն, բայց, այնուամենայնիվ, որոշակի քայլեր է անում նաև Հայաստանը:

Կինօն «ԵՎ այլն»ում