մարդ ԱՌժամանակ. Անահիտ Արամունի Քեշիշյան

EVN Report-ը մեկնարկել է «մարդ ԱՌժամանակ» կենդանի մտերմիկ զրույցների սահմանափակ շարքը՝ EVN Report ամենամյա մեդիա փառատոնին ընդառաջ, որն այս տարի կանցկացվի մայիսի 30-ից հունիսի 2-ը։
Սահմանափակ քանակով հանդիպումների շարքի հյուրերը տարբեր ոլորտների ականավոր ներկայացուցիչներ են ու կիսվում են ժամանակի շարժման իրենց պատմություններով։

Մարիա Թիթիզյան -Ողջույն Անահիտ:

Անահիտ Արամունի Քեշիշյան -Ողջույն Մարիա:

Մ.Թ. Բազմակողմանի տաղանդ ես, այո, ես չեմ հասկանում որտեղից բռնեմ էդ թելերը, որ քո ուղեղի հետ հոգուցդ դուրս է գալիս, բայց գրականագետ, դասախոս, բեմադրիչ, դերասան և ամենահավեսը կամ ամենահետաքրքիրը` պարուհի։ Ես նայել եմ վիդեոները։

Ա.Ք. Կարծում եմ տրամադրությունս ես ուզում բարձրացնել։

Մ.Թ. Դե բա իհարկե… մի քիչ։ Մենք ծանր օրեր ենք ապրում, մեր տրամադրությունները անընդհատ գետնին են հավասարվում և երբ լույսի կտորներ ենք տեսնում` ուզում ենք բռնենք և փայփայենք, սիրենք և հարգենք։ Դու եզակի անձերից ես, որ երկու անգամ հայրենադարձվել ես Հայաստան։ Ես գիտեմ դա ինչքան դժվար ճանապարհ է, քանի որ ես էլ եմ անցել էդ ճանապարհով։ Եվ մենք զրուցել ենք, ես քո հարցազրույցներն եմ նայել, պարերն եմ նայել, թատրոնն եմ նայել, քանի որ գիտեմ թատրոնը քո սրտին շատ մոտ է։ Բայց ուզում եմ սկսենք 2019-ից, երբ վերջնական, չնայած ինձ թվում է դու նույնիսկ երբ Հայաստանից գնացիր, Հայաստանը միշտ ապրել է քո մեջ, և միշտ էստեղ ես եղել մի կերպ, բայց վերջին անգամ որոշեցիր, որ այլևս մարմինդ չի ձգում մնալ Ամերիկայում։ Էդ որոշումը փոքր-փոքր քայլերով եղավ, թե մի օր զարթնեցիր և ասեցիր վերջ։

Ա.Ք. Մի անգամ ես ու դու զրուցում էինք, դու ասացիր 2000, չէ 1998-ին, որ եկել էիր Հայաստան, վերադարձին ինչքան լաց ես եղել, որ չես ուզել գնալ ու զգացել ես, որ Կանադայում կյանքդ սառն է, որ չես զգում այդ տեղը և այլն քեզ այդ տեղում։ Ինձ մոտ այդպես չի եղել, կամաց-կամաց է եղել։ Առաջին հայրենադարձությունը փոքր եմ եղել, ընտանիքով հայրենադարձվել ենք, բայց երկրորդը՝ դանդաղ-դանդաղ, բայց շատ ամուր քայլելով մեջս ներծծվել է և վերջին անգամ 2018-ին էր, որ այստեղ մեկ հատ բնակարան էի գնել և վերանորոգում էի, վերադարձին որոշեցի, որ չէ, մինչ այդ որոշել էի վեց ամիս կգամ այստեղ կմնամ, վես ամիս Ամերիկա, բայց այդ 2018 թվականի՝ իմ այստեղ մեկ ամիս ու կես, հատկապես ձմռանը, լինելը, որոշումս ամրացրեց ամրագրեց։ Այսինքն էնքան սառն եմ ասում այդ մասին, ինքը սառը չէր, ինքը ցուգակցվում էր արտասվելով, լացելով, ընտանիքից պիտի զրկեմ, բայց որոշեցի, որ անպայման պիտի վերադառնամ և էդ պահից ի վեր՝ մինչև այս պահը՝ հիմա որ խոսում ենք, մեկ վայրկյան անգամ չեմ զղջացել այդ իմ որոշման համար։ Ընդհակառակը, ամեն անգամ ասում եմ կեցցես, մեծ լավություններից էր, որ դու ինքդ քեզ արել ես։

Մ.Թ. Այո, այո։ Ընտանիք ասեցիր հիշեցի՝ ինչքան դժվար է էդ բաժանումը ընտանիքից, երբ որոշում ես կայացնում քո սեփական երջանկության, ուրախության և գոհունակության համար։ Երբ առաջին անգամ հայրենադարձվեցիք 1960-ի վերջին ծնողներիդ հետ և այլն, էնտեղ ընտանիք կար չէ՞, որ թողեցիք։

Ա.Ք. Ամբողջ ընտանիքս էր մնում, մենք մենակ էինք գալիս և դա աղետի համազոր բան էր, որովհետև այդ ժամանակ գիտեինք, գիտեինք, որ գալիս ենք երկաթյա վարագույրի այս կողմը և գիտեինք, որ այլևս միմյանց չէինք տեսնելու ու գիտեինք, որ միմյանց հետ նույնիսկ նամակագրական կապը շատ անվստահել էր, հեռախոսային կապ չկար։ Այսինքն դա իսկապես մահվան պես էր։ Մահվան պես էինք բաժանվում իրարից։ 1969-ի վերջին, որ դուրս եկանք, մեզ հետ միասին նաև ուրիշ հայրենադարձվողներ, գնացքի մեջ ուշաթափվում էին, դրսում ուշաթափվում էին մարդիկ, լացում էին, կանգնում էին, կախվում էին գնացքի պատուհաններից և վազում էին գնացքի հետևից։ Իմ եղբայրն էլ երկար վազեց գնացքի հետևից, որ մնում էր եղբայրս, իր նոր կազմած ընտանիքի հետ, բոլորովին այլ բան է, այլ պատմություն է դա։ Հիմա… հիմա լրիվ, այսինքն երբեմն մոռանում ես՝ իրենց հետ ես ապրում, թե այստեղ ես ապրում, որովհետև կարող ա էդ օրը երկու ժամ խոսել ես իրենց հետ տեսքով:

Մ.Թ. Այո, շատ-շատ փոխված է, ես էլ եմ հիշում, երբ մենք պիտի տեղափոխվեինք, օդանավակայանում էդ տեսարանը… մինչև հիմա ես օդանավակայանների հետ խնդիր ունեմ, այդ բաժանումը՝ շատ մեծ ընտանիքի, փոքր երեխաներով և այլն, գիտեմ ինչքան դժվար որոշում է և նամանավանդ 1969-ը թվականին։ Անահիտ, շատ բան ունեմ խոսելու, շատ հարցեր ունեմ, բայց մենք նաև երբ զրուցում էինք` պատմում էիր այդ Սովետական Հայաստանի ձեր փորձառության մասին և շատ ծանր էր և մնացել է, ոնց որ չես կարող ձերբազատվել կամ ձերբազատվելու ճանապարհին ես։

Ա.Ք. Այո, երբեք չեմ հասնելու, իհարկե։ Ես քեզ խնդրեցի, որ եթե հնարավոր է սովետական մասի մասին շատ չզրուցենք…

Մ.Թ. Բայց պիտի զրուցենք, մի քիչ։

Ա.Ք. Այո, այո, չէ կզրուցենք, ուզում եմ ասել շատ կանգ չառնենք, որովհետև միանգամից սկսում է ինձ մոտ առաջանալ հին տրավմայական հետևանքներ և բարկություն և դեռ չեմ կարողացել ձերբազատվել դրանցից։ Բայց վերջերս մտածում եմ, որովհետև մի հատ նյութի վրա եմ աշխատում, որ ես բեմադրել եմ անձնական իմ կյանքի մասին և սովետական, ասում եմ ինչո՞ւ էր, եթե ես օրինակ, եթե ես չէ` մեր նմանները հազարավոր, եթե մենք գնացած լինեինք, օրինակի համար, չգիտեմ, Աֆղանստան, Անգլիա, և վատ լիներ մեզ համար, արդյո՞ք նույնքան տրավմատիկ կլիներ այդ փորձառությունը։

Մ.Թ. Չէ։

Ա.Ք. Արդյո՞ք փորձառության տրավման նաև այն չէր, որ դու քո հայրենիքն ես սկսում չսիրել։ Չսիրել, այսինքն սիրելու երկու տեսակ կա` մեկը հոգևին զգացողություն է, որ երբեք չի անցնում մեր մեջ, մյուսը՝ պարզապես առօրյադ է, որ առօրյադ սկսում ես ատել, սկսում ես չսիրել, այո, մարդկանց չսիրել, մեծ մասին։ Գիտե՞ս ինչի նման է, այսինքն եթե դու հարևանի կնոջը, մտերիմ ընկերուհուդ չսիրես, հիասթափվես, չէ՞, վատ բան անի քեզ, ընկերուհի է, ընկեր է, ամուսին է, կին է, չգիտեմ, բայց երբ մորդ չես սիրում, երբ հորդ չես սիրում, էդ ժամանակ կարող ա չզգաս ինչքան մեծ է քո տրավման, բայց քո տրավման նաև մեծ է, որովհետև ինքը մայրդ է։ Բոլորս էլ փորձառություն ունենք, որ հարազատ քրոջդ, մորդ հետ խնդիր եթե ունես՝ դա մեծ տրավմա է տալիս, և ինձ թվում է դա է հիմնական պատճառը, որ իմ նմանները՝ հազարավորներ, տասնյակ հազարավորներ, որ եկել են, վերադարձել են ու խռովել են ու չեն կարողանում հաշտվել, հասկանու՞մ եք։ Այսինքն Անգլիայից հիասթափված լինեի կամ ասեցի Աֆղանստանից` տարբերություն չի լինի։

Մ․Թ․ Չէ, քանի որ մեր ինքնագիտակցությունն է։ 

Ա․Ք․ Այդ է, որ ավելի ցավեցնող է եղել մեզ համար և ինձ նման շատերի համար։ Որովհետև հայրենիք ես կորցնում, ուղեղիդ մեջ հայրենիք ես կորցնում։

Մ․Թ․ Բայց գտել ես նորից։

Ա․Ք․ Բայց չես կորցնում, ախր հենց դա է, որ նորից չես կորցնում, նույն իմ նման մարդիկ, որ մենք գնացել ենք, ասենք մեր դեպքում գնացել ենք Լոս Անջելես, ուրիշները, չգիտեմ, ուրիշ տեղեր՝ Ֆրանսիա կամ Մերձավոր Արևելյան երկրներ, գնացած օրվանից պահպանում են իրենց հայությունը, իրենց ինքնությունը, փորձում են կամ պահպանել, փորձում են պահել իրենց ինքնությունը։ Կամ նույնիսկ այդ իննսունականների, այդ ծանր, չէ՞, այդ ամենածանր օրերին, երբ երկիր էր փլուզվել, չէ՞, փլուզվել էր, ասենք ապրում էր ավերակների մեջ, Հայաստանը ավերակ էր, իննսունականներին ոչինչ չկար, ո՛չ արտադրություն կար, ո՛չ լույս կար, ապրել չկար։ Մարդիկ գնացել են և գետոյացվել են՝ ասենք Լոս Անջելեսի որոշ մասերում և պահպանում են իրենց երրորդ մասի կյանքը, իրենց Մալաթիայի կյանքը և դա բնական է, դա բնազդ է, դա չի կարող չլինել և իմ գնացած օրվանից ես հայերեն եմ դաս տվել։ Այսինքն մենք հասել ենք Ամերիկա, ես մատուցող եմ աշխատել և կողքից շաբաթօրյա դպրոցում հայերեն եմ դաս տվել։ Ես աշխատել եմ մի պահ, սխալմամբ, հաշվապահ, էն ամենասկիզբն էր մտածում էի, որ կարող եմ անել։

Մ․Թ․ Սխալմամբ։

Ա․Ք․ Բայց թվերը իմ ամենամեծ թշնամիներն են, ես էլ՝ իրենց։ Էդ նույն ընթացքում դպրոց եմ բացել, էդ նույն ընթացքում թերթեր եմ հրատարակել, ամսագիր եմ հրատարակել, ես պարեր եմ, օտար պարեր, այսպես ասած, բայց նույն ժամանակ իմ թատրոնում հայկական պար եմ սովորեցրել, իմ թատերականը։ Այսինքն Հայաստանը և հայությունը և այդ զգացողությունը հայրենիքի` երբեք մեկ գրամ անգամ չի պակասել իմ մեջ, թեպետ այդքան բարկացած ու տխուր ենք դուրս եկել։

Մ.Թ. Հենց էդ ա․․․ ինձ համար շփոթմունք է առաջացնում։ Ինչպես ասեցիր, ես էլ շատ շատերի հետ շփվել եմ, որ իննսունական ծանր տարիներին թողել, գնացել են ու այնքան վրդովմունք է մնացել իրենց մեջ, որ մինչև այսօր շատերը նույնիսկ չեն էլ վերադարձել հայրենիք։ Քո տրավման կրկնակի էր։ Մի անգամ բաժանում Պարսկաստանից, հարազատներից, գալ Հայաստան, էն էլ Էջմիածին… հիմա չենք խորանալու։ Հետո տասը, տասնմեկ տարի հետո էլի բաժանում, ինչ-որ չափով, էլի էդ տրավմաներով։ Բայց գնացիր և ոնց որ ավելի խորացավ քո մեջ։

Ա.Ք. Հիմա որ խոսում ենք․․․ ընդհանրապես զրույցները արթնացնում են նոր մտածողություն, հանկարծ ուղեղիդ մեջ փայլատակում է մի բան։ Ասում ես՝ արդյոք հենց էդ փաստը, որ դու թողել ես հայրենիքդ, ինչքան էլ, որ արդարացնես ինքդ քեզ կամ ինչքան որ արդար է արարքդ։ Արդյոք դա չի մղում քեզ ավելի ինչ-որ բան վերադարձնելու։ Որովհետև, այնուամենայնիվ, դու քո մորը կամ քո զավակին թողել ես։ Թեկուզ, ասենք, զավակդ հանցագործ էր, կամ մայրդ, չգիտեմ, գող, ավազակ էր, կամ ինքը քեզ դավաճանել է։ Բայց, ամեն դեպքում, դու թողել ես իրեն, ու մի տեղ արթնանում է մեջդ ինքնաարդարացման կամ հայրենիքիդ նկատմամբ մի լավ բան անելու։ Ինչ որ ես եմ ապրել, կամ դու կամ ուրիշներ, դա չի սփռվում բոլորի վրա։ Ես, իսկապես, գիտեմ էնտեղ շերտեր հասարակության մեջ, որ իսկապես անտարբերացել են։ Այսինքն, սա չի կարելի վերագրել բոլորին։ Ես իմ փորձառությունն եմ ասում և իմ ընկերների, իմ շրջապատի, որովհետև մենք նման ենք հավանաբար մտածել, որ կազմել ենք նույն շրջանակը ընկերական կամ ընտանեկան։ Մեր երեխաները, մեր ընտանիքների երեխաները, իմ եղբոր, իմ քրոջ զավակները, որ բոլորը այնտեղ ծնվեցին, կարծեմ հոգնել էին իրենց հայկականությունից։ Որովհետև ծնված օրվանից միայն հայկական, հայկական, հայկական։ Եվ հետո խոստովանեցին, որ հոգնել էին, որ ըմբոստանում էին դրա դեմ։ Որ իրենց Armeniannness, որ իրենք ասում էին անգլերեն․․․ անընդհատ հայկական պար, հայկական սոլֆեջիոյի դասի, հայկական սա, նա։ Իմ եղբոր աղջիկները, երբ համալսարան մտան` UCLA, իրենք մշակութային ցնցում էին ապրում։ Որովհետև դպրոցում էլ` Գլենդելի ավագ դպրոցում, կամ դրա նախորդ՝ միջին դպրոցում հայերի հետ էին շփվել։ Իրենք համալսարանում բացվել են, այսպես ասած, օտարների հետ։ Բայց նաև կան ուրիշ ընտանիքներ, որոնք գնացել են ու հենց առաջին օրվանից ասել են, մենք ուզում ենք մեր երեխաները մեկ տարի հետո․․․ մեկին օրինակ էի բերում, երբ վերջերս խոսում էինք. մեր ծանոթներից մեկը, որ ապրում էր, առաջ երրորդ սովխոզ էին ասում, հիմա՝ Մուսալեռ, էդտեղից էին եկել ու չորս-հինգ տարի հետո տեսանք, հարցրինք ո՞նց եք, ո՞նց չեք, ասաց վայ մենք շատ լավ ենք, երեխաներս արդեն համարյա հայերեն չեն խոսում, մենք էլ արդեն համարյա սկսել ենք անգլերեն խոսել։ Շատ ուրախ, հպարտ․․․ էդ էլ կա, էդ տեսակն էլ կա։

Մ.Թ․ Էդ էլ կա։ Ես միշտ ասում եմ, որ երեխեքիս ազատագրեցի, երբ մենք տեղափոխվեցինք Հայաստան, քանի որ այլևս էդ խնդիրները չունեինք. հայերեն խոսիր, չգիտեմ ինչ։ Հետաքրքրական էր, Հայաստանը իր փոքրությամբ և թերզարգացմամբ, եթե էն ժամանակվա հետ համեմատենք, շատ ավելի կոսմոպոլիտ էր, շատ ավելի առաջադեմ էր, շատ ավելի տարբեր էր, և էդ խնդիրները չեղան։

Անահիտ, էս զրույցները, որ ունենում ենք, մանավանդ մեր սերնդի մարդկանց հետ, մեր երկուսի սերնդի։

Ա.Ք. Շնորհակալ եմ կոմպլիմենտի համար։

Մ.Թ․ Դե լավ, այդքան էլ մեծ չես։ 88-ի շարժումը շատ անկյունադարձային եղավ մեր բոլորի համար։ Դու՝ Ամերիկայում, ես՝ Կանադայում, մնացած մեր ժողովուրդը՝ էստեղ, հրապարակներում, Ստեփանակերտից Երևան, տասնյակ, հարյուր հազարավոր մարդիկ պահանջում էին։ Էդ երազանքներով, որ ապրում էինք, այսօր ոնց որ բոլորը փշրվել են։

Ա.Ք. Ով ասաց փշրվել են։

Մ.Թ․ Չե՞ն փշրվել։

Ա.Ք. Իհարկե չեն փշրվել։ Ցույց տուր ուրիշ երկիր, որ կարողացել ա ավելի լավ արդյունք ունենալ։ Աֆրիկյան, հարավ-ամերիկյան երկրներ հիսուն, հարյուր, յոթանասուն տարի չեն կարողանում իրենց գտնել։ Չեմ ասում մենք լավերի մեջ ենք, բայց էդ ամենավատերի մեջ էլ չենք, բայց փշրված չենք։ Կներես, հակադարձում եմ շատ ուժեղ։ Հիմա, որ մենք էստեղ հավաքված ենք, էս կուկլա լույսիկները, որ կախված են, էսթետիկ ա ավելացրել սարքողը։ Հավաքված ենք ու մի մասը, երևի, դրսից եկածներ են, փաստ ա, որ փշրված չենք։

Մ.Թ․ Ոչ թե փշրված ենք, այլ այդ երազները և այդ պայքարը, ինչի համար շատ-շատ մարդիկ իրենց կյանքը տվին, շատ-շատ մարդիկ իրենց կյանքի ուղին փոխեցին։

Ա.Ք. Դժվար կացության մեջ ենք։ Ինչ խոսք, շատ դժվար կացության մեջ ենք։ Դա էլ եմ ես համարում օրինաչափ, ինչ որ տեղ։ Տեսեք, մեր շուրջը ինչ է կատարվում քաղաքական։ Շատ մտահոգ եմ, ինչպես բոլորս։ Բայց, ամեն դեպքում, միգուցե դա իմ մեջ նստած, բուն դրած լավատեսությունն է, կամ, միգուցե լավատեսություն չէ, որովհետև ինձ շատ լավատես չեմ համարում։ Միգուցե ցանկությունն է լավատես լինելու։ Որովհետև դրա այլընտրանքը լրիվ հուսախաբությունն է։ Իսկ ո՞վ է ուզում հուսախաբ ապրել։ Հուսախաբությունը էն ա, նորից վեր կենանք մեր… հասարակ ասեմ՝ վեշ մեշոկը հավաքենք, գնանք։ Արդյոք դա ենք ուզում։ Ես հենց հիմա վկա եմ լինում մարդկանց, դրսում, այդ թվում Ամերիկայում, իմ ընկերների ու ոչ միայն Ամերիկայում․․. թող ներեն, որ ասում եմ․․. բայց ինձ նախանձում են էստեղ ապրելու համար։ Նախանձում են ինձ։ Այսինքն դրա համար եմ ասում՝ մեր երազները չեն փշրվել, այսինքն իմ երազները չեմ փշրվել, ես երազներիս մեջ եմ։

Մ.Թ. Վերախմբագրեմ ուրեմն հարցս։ 88-ի շարժումը անկյունադարձային էր։ Ես գիտեմ, որ շատ ակտիվ էիր Ամերիկայում։

Ա.Ք. Այո, այո։

Մ.Թ. Միգուցե չափից շատ։ Հիմա քո ընկերներն էստեղ են, իրենց ռեակցիայից հասկացա, որ չափից դուրս էր։ Լավ իմաստով․․․

Ա.Ք. Ճիշտն ասած, չափը հարաբերական է։ Բայց, իսկապես, շատ ակտիվ եմ եղել։ 88-ի շարժման հետ միասին մենք Ամերիկայում շարժում ենք սկսել։ Եվ այդ շարժումը մենք համարել ենք բավական լուրջ, կարևոր և բավական էական Հայաստանի շարժմանը զուգընթաց կամ Հայաստանում տեղի ունեցող շարժմանը զորակցող։ Կարելի ա ասել առաջին օրվանից։ Ինչո՞ւ, որովհետև 88-ի հոկտեմբեր-նոյեմբեր կամ մոտավորապես գարնանը երևի Ամերիկա տեղափոխվեց ուղիղ բանտից դուրս բերված Պարույր Հայրիկյանը, և այդ Պարույր Հայրիկյանին այսօրվա Պարույր Հայրիկյանի հետ չշփոթեք։ Հարգանքներս իրեն։ Բայց այն երիտասարդ Պարույր Հայրիկյանն էր, որ բանտից էին իրենց հանել։ Այսինքն Պարույր Հայրիկյանը սովետական բռնատիրության դեմ պայքարող միակներից էր, որ բանտ էր նստած տաս-տասնհինգ տարի, և իրեն ԿԳԲ-ն հանել էր դուրս, տարել էր սկզբից կարծեմ Եթովպիա, հետո Իտալիա։ Ես իրեն Իտալիայում տեսա։ Էդ ժամանակ ես Իտալիայում աշխատում էի, մեկ ամառ։ Ինքը այդ տարի ամառը դուրս եկավ, 88-ի ամռանը։ Եվ հետո եկավ Ամերիկա։ Լոս Անջելեսում էր Գրիգոր Եղիկյանը, էլի շատ հայտնի այլախոհ, որ բանտարկված էր, Շահեն Հարությունյանը՝ այս հայտնի Շանթ Հարությունյանի հայրը։ Մի խոսքով, հավաքվել էին նախկին այլախոհներ և նախկին այլախոհների սիրահար՝ Անահիտը և իր եղբայրը և իմ ընկեր Վաչագանը Տեր Սարգսյան և շատ ուրիշներ։ Մենք հավաքվեցինք և ստեղծեցինք Հայաստանի շարժմանը համագործակցող, զորակցող խումբ։ Եվ այդպես սկսվեց մեր շարժումը էնտեղ։ Մենք, համարյա կարող եմ ասել, շաբաթը երկու-երեք անգամ փողոցներում էինք։ 

Մեր հիմնական կուսակցության ներկայացուցիչները մեզ նկարում էին հեռվից, աշխատում էին չերևալ, որովհետև մեր հիմնական մեծ կուսակցությունը խայտառակ սովետամետ էր դարձել այդ ժամանակ, արդեն տարիներ էր, հանձինս մի քանի դուրս ուղարկած մեծ անունների պրոպագանդայի և այլն, և դրանք մեր դեմ էին։

Մ.Թ. Ինչո՞ւ դեմ էին, քանի որ իրեն սովետամետ էին։

Ա.Ք. Մեր աշխատանքին դեմ էին և մեզ խրատում էին, որ դադարեցնենք անկախություն բառը օգտագործել, դադարեցնենք Հայաստանի շարժման զորակցող այս շարժումը ստեղծել։ Եվ դրա համար նույնիսկ մենք ունենք վկայություններ, փաստեր, արձանագրություններ, որ ինչքան դեմ էին մեզ։ Բայց մեզ հեռվից նկարում էին և նույնիսկ դասարաններում են ցույց տվել։ Երբ օրինակ բերեցի ընկերներիցս մեկի հետ զրուցում էի, երբ սովետական դրոշը, սովետահայկական դրոշը արդեն այստեղ իջեցվել էր, էնտեղ դեռ Մոնթեբելլոյի՝ ցեղասպանության զոհերին նվիրված հուշարձանի մոտ սովետահայկական դրոշ էին բարձրացրել։   

Մ.Թ. Էդ օրերին, որ էստեղ անկախության շարժում էր, Ղարաբաղի շարժում էր։

Ա.Ք. Սփյուռքը անկախություն չէր ուզում, դա սուտ է, դա բացարձակապես սուտ է։ Սփյուռքը էնքան համակերպվել էր Սովետական Հայաստանի հետ, որովհետև Սովետը լավ կարողացել էր մանիպուլացնել էդ ժամանակ, պրոպագանդան, մեքենան, ահռելի մեքենան, որ աշխարհը երբևէ չի տեսել, գործել էր իրենց վրա։ Սփյուռքը անկախություն չէր ուզում և պարզ մեզ ասում էր։ Մեզ ձեռ էին առնում, մեզ հեգնում էին, մեզ փնովում էին, խրատում էին վերևից, նայե՛ք, ախր գիտեք դուք մեծ հսկա տերության երկիր եք, մենք վերջապես քանի տարի է խաղաղ ենք, ի՞նչ եք ուզում, ամոթ չի՞, դուրս եկեք փողոցից։ Վկայություններ ունենք, ես օդի մեջ չեմ ասում, էս բոլորի վկայություններն ունենք արձանագրված։ Մենք այ էդ միջավայրում պայքարում էինք, հետո եղավ այն՝ ինչ եղավ։ Այդ հսկա կայսրությունը փլուզվեց, և Հայաստանը արդեն կանգնած էր փաստի առջև։ Հայաստանը, չնայած, դրան օգնողներից է եղել և ես դրանով հպարտանում եմ և դրանով, իսկապես, երդվում եմ, որպես սեր Հայաստանովս, որ կարողացավ նպաստել այդ ահռելի կայսրության կործանմանը։ Հայաստանը կարողացավ մեր ամենամեծ քանակությամբ դուրս եկավ ժողովուրդը, ոտքի ելավ, բնապահպանման թեկուզ լինի, թեկուզ Արցախյան հարցով լինի, այսինքն ըմբոստացավ, պայթեց ժողովուրդը։ Մենք էլի էինք պայթել, 1965 թվականին, դա էլ էր եղել բացառիկ դեպք, նորից Հայաստանն էր արել, դրա համար եմ ես հավատում մեր ժողովրդի բնազդին։ Մեր ժողովրդի բնազդին ես հավատում եմ, ինչո՞ւ, որովհետև գոյատևել ենք, մի տեղ մեր ժողովորդի բնազդը մեզ գոյատևացնում է, հասկանո՞ւմ եք։ Էդ ժամանակ էլ մեծ խանդավառություն էր մեզ համար, իմ նմանների համար։ Իհարկե, երբ եղավ փլուզումը և Հայաստանը անկախություն ձեռք բերեց, ուզող-չուզողը, նույնիսկ դրսի կոմունիստները ուրախացան։ Որովհետև շատ սիրուն բան ա, որովհետև շատ պոետիկ բան է անկախությունը, ոնց կարող ես չուրախանալ։

Մ.Թ. Ո՞նց կարող ես չուզել։

Ա.Ք. Առաջին էյֆորիան բոլորն ունեին, ճիշտ մեր վերջին՝ 2018-ի հեղափոխության նման, բոլորը, համարյա, մի պահ ուրախ էին, հետո հենց հաստատվեց՝ սկսեցին դեմ գնալ, հենց հաստատվեց, որ արդեն չհաստատվածը էսօր՝ Նիկոլ Փաշինյանը արդեն վարչապետ դարձավ, արդեն երդվեց, սկսեցին, բայց առաջին տպավորությունը՝ բոլորն էին էյֆորիայի մեջ։ 

Մ.Թ. Շատ անկեղծ ես և անվախ, Անահիտ։

Ա.Ք. Ե՞ս։

Մ.Թ. Այո։

Ա.Ք. Ի՞նչ ունեմ կորցնելու։

Մ.Թ. Չգիտեմ։

Ա.Ք. Կորցնելու բան չունեմ։ Գիտեք, երբ դու չես կաղապարում քեզ որևէ գաղափարով, երբ քո գաղափարը չվնասելն է, այսինքն ես նույնիսկ չեմ կարող ասել արդարությունը, որովհետև ինձ համար արդարությունը կարող է մեկ բան է, քո համար՝ մեկ այլ բան, բայց երբ դու հավատում ես չվնասելուն, երբ դու հավատում ես նրանում, որ դու որևէ վտանգ չդառնաս, չմբռնանաս մեկին, և փորձես օգնել մեկին, որին բռնացել են, այսինքն ինչի՞ց կարելի է վախենալ, աշխատանքի՞ց։ Աշխատա՞նք պիտի կորցնեմ, ես նույնիսկ UCLA-ում աշխատած տարիներիս չեմ վախեցել։ Ինձ շատ են ասել՝ զարմանում ենք, որ դու մնում ես քո գործին, բայց երևի մյուս կողմերս ավելի լավն ա եղել, որ պահել են։ 

Մ.Թ. Քիչ անձերից ես, որ ասում ես ինչ որ մտածում ես, քո հետ խաղ չկա, ոչ թե փողոցային իմաստով իմ դեմը խաղ չկա։

Ա.Ք. Ես չգիտեի, որ այդպես եմ, միշտ կարծում էի վախկոտ էլ եմ հաճախ։

Մ.Թ. Այդպես ես։

Ա.Ք. Միշտ չէ, որ այդպես եմ, վախենում եմ գիտե՞ս ինչից, Մարիա, երբ վեճը վերածվում է, գնում է անձնական տարածք։ 

Մ.Թ. Հա բայց էդ է հիմա, չէ, տոքսիկ միջավայրի մեջ ենք հիմա մի քիչ։

Ա.Ք. Էդտեղ փախուստ եմ տալիս։

Մ.Թ. Չէի ասի, գոնե երևույթն էդպես չի։ Հայաստանը անկախացավ, Անահիտս ապրում է Հայաստանով, ինձ ասեցիր, որ 1995-ից սկսյալ, ամեն տարի գալիս էիր, համարյա, ոչ թե գալիս էիր տասը օրով և գնում էիր, այլ գալիս էիր և էստեղ և՛ ներկայացում ես ունեցել, և՛ սովորել ես, և՛ ասպիրանտ էիր։ Կապդ միշտ-միշտ-միշտ պահել ես։ Եվ, միևնույն ժամանակ, Ամերիկայում նույնպես շատ եռուն, ստեղծարար կյանք ես վարել, էդ երկու աշխարհների մեջ ենք անընդհատ, չէ՞, ո՞նց էիր պահում հավասարակշռությունդ։

Ա.Ք. Ես կասեի ավելին՝ մի քանի աշխարհների, որովհետև մենակ ես չէ, իմ նման շատերը կան, որ մենք բնույթով նաև շատ համաշխարհայնիկ ենք, այսինքն կոսմոպոլիտ ենք, այսինքն մեծ միջավայրի մեջ եմ եղել, ոչ հայկական նաև, որը նաև նպաստում է ավելի հանդուրժող լինել տարբեր տեսակետների կամ մարդկանց։ Ես շատ խորապես նաև ընկղմվել եմ նաև ոչ հայկական իրականության մեջ։ Դրա համար եմ ասում՝ իմ այդ երկակիությունը, կամ նույնիսկ եռակիությունը եղել է նույնիսկ հենց Ամերիկայում եղած տարիներին։ Մի հետաքրքիր բան եմ ասում ներկայացումներից մեկի ժամանակ, 95 թվին մութ ու ցուրտ էր դեռ, հիմա որոշ մարդիկ նեղվում են, որ դա մութ ու ցուրտ տարիներ էին, վիրավորվում են, որովհետև լևոնապաշտ են, բայց ես եկել եմ՝ մութ էր և ցուրտ էր, ուրիշ բան չեմ կարող ասել, ով ուզում ա, թող վիրավորվի, 15 հազար անգամ թող վիրավորվի։ Հաղթանակ էինք տարել, իսկական հաղթանակ չէր, որովհետև ավարտ չէր ունեցել, ավարտը էս էր, որ տեսանք, ինչ որ է, ես այսքան, տեսաք չէ՞ ինչքան խիստ եմ ուզել, որ սովետը փլուզվի, ինչքան խորը ատելություն եթե ունեցել եմ դա է եղել, բայց մենք, էն ժամանակ Ազիզբեկով էր կոչվում հրապարակը Սախարովի, ուրեմն ընկերուհուս հետ, էլի հայտնի անուն էր մտավորական, հրապարակախոս, անունը չեմ ասի, քայլում էինք, հրապարակով անցնում էինք, և էդտեղ մի 60-70 տարեկան մարդիկ էին, ես ավելի երիտասարդ էի, ինձ շատ ծերուկներ էին թվում, մեծ մասամբ մեդալները շարած և սովետական կարմիր դրոշով, մուրճ-մանգաղով սովետի վերադարձն էին պահանջում։ 1995-ին ցույց էին անում կոմունիստները, սովետ էին ուզում։ Ես հրճվել էի ուրախությունից, և ընկերուհուս, որ ասում եմ «Գարուն» ամսագրում էր այդ ժամանակ աշխատում, ասի լսիր, ես սա եմ ուզում, ուզում եմ, որ էս մարդիկ դուրս գան ու իրենց ուզածի համար պայքարեն։ Բայց ոչ թե ինձ՝ Շիրազի չտպագրված բանաստեղծության համար բռնեն տանեն։ Ես հայերեն բանաստեղծություն եմ արտասանել, երկու անգամ ինձ միլիցեքը տարել են։ Ես երեխա՝ 14 տարեկան, արտասանել եմ, իմ թևերը բռնել տարել են։ Իսկ էս մարդիկ կոմունիստ են, կանգնել սովետ են ուզում, իմ չուզած սովետն են ուզում, բայց ես ուրախ եմ, որովհետև մարդիկ ազատ են հիմա արտահայտվելու, ես էդ երկիրն եմ ուզում։ 1995-ից, որ վերադարձել եմ, դա շատ խորհրդանշական եղավ ինձ համար, որ ես ուրախ էի, որ իրենք կանգնել են, էդպես շատ դեպքեր։

Մ.Թ. Ներկայացում ասեցիր, որ շատ չխորանանք քաղաքականության մեջ, հետո վերջում կվերադառնանք այդ ամեն ինչին, չնայած ամեն ինչ քաղաքական է, բայց թատրոնի մասին խոսենք։ Չգիտեմ՝ առաջին սեր, երկրորդ սեր, երրորդ սեր, թե ուր է էդ սերերի դասակարգման մեջ։

Ա.Ք. Հետաքրքիր է, նորից մի բան փայլատակեց մեջս, որ նոր, հենց նոր Անահիտ, թատրոնն էլ ես դու հայկականության հետ կապել, որովհետև մեծ մասամբ հայերեն գործեր թարգմանել ենք անգլերենի, ներկայացրել ենք անգլերենով, բայց նյութը, թեման հայկական էր, որպեսզի ունենանք ոչ հայ հանդիսատես և ունեցել ենք, մեծ թվով։ Այսինքն մեր ներկայացումների մասին խոսվել է ամերիկյան ռադիոներով, ամերիկյան թերթերում, անգլերենով։ Հայերենով էլ ենք արել, իհարկե, բայց հիմնականում որոշ մեր գործեր, նույնիսկ Թումանյանի խաղացվելիք գործերը մինչև հիմա որոշ համալսարաններում դասավանդելու ժամանակ ներկայացնում են դասախոսները։ Կամ որպես աբսուրդի գրականություն՝ Աղասի Այվազյանի գործերից մեկը՝ «Դեկորները» ներկայացրել ենք որպես աբսուրդի գրականության նմուշ, որովհետև մենք՝ հենց իմ ուսանողների հետ, թարգմանել էինք անգլերենի և ներկայացրել ենք անգլերենով, և նաև Գուրգեն Խանջյանի մեր պատմությունից, Նարեկացուց սկսած նորից անգլերենով ենք արել։ Հետաքրքիր է, ճիշտ է, որ թատրոն ենք արել, բայց ես ուզել եմ, որ ճանաչեն մեզ։ Ճանաչեն մեզ ոչ թե մենակ ցեղասպանության օրը հսկայական հայկական դրոշակները մեքենաների տակ, վրաները քարշ տալով, այլ նաև արվեստով, նաև էն փիլիսոփայությամբ, որ ունեցել է էս ժողովուրդը, և էդ փիլիսոփայությունը կարող է լինել օրինակ՝ «Տերն ու ծառան», «Մի կաթիլ մեղրը»։ Փորձել ենք դա տալ, տքնել ենք, որ լավ կարողանանք անել դա։

Մ.Թ. Բայց նաև ունեիր, եթե ճիշտ եմ ասում, մենաներկայություն՝ «Կար ու չկար», էդ որտեղից փայլատակեց, որ պետք է անեիր։

Ա.Ք. Ամենաառաջին միտքս սովետական իմ տրավման հանդարտեցնելն էր, ինչքան գրում էի իմ կյանքի մասին չէր ստացվում, լավ չէր ստացվում էդ մասը, ինչքան փորձում եմ գրել, հետո գնացի ավելի հեռու՝ մանկություն, դե մանկությունը միշտ մանկություն է, էնտեղից սկսեցի և հետո հասա սովետական շրջան, հետո մի քիչ էլ Ամերիկա։ Ես շատ չեմ սիրել բեմ բարձրանալ ինքս, ճիշտն ասած։

Մ.Թ. Կներես, Անահիտ, բայց ոնց որ ստեղծվել ես բեմի համար։

Ա.Ք. Բայց շատ չեմ սիրել բեմ բարձրանալ։

Մ.Թ. Հա՞, ես տեսել եմ, նայել եմ, ոնց որ բնական աշխարհի մեջ ես։

Ա.Ք. Շնորհակալ եմ, բայց շատ չեմ սիրել բեմ բարձրանալ, կապ չունի, միշտ նեղվել եմ բեմ բարձրանալուց, աղիքներս ամբողջ խառնվել է իրար։ Բայց էդ կարծեմ արել եմ ձերբազատվելու ինչ-որ ցավերից, այլապես չեմ կարծում անեի, բայց չեմ ձերբազատվել։

Մ.Թ. Ունես Պարսկաստանի հատվածը՝ մինչև 14 տարեկան, ունես սովետական քո փորձառությունը և…

Ա.Ք. Եվ ամերիկյան, բայց կարճ է, ամերիկյանը չի լինում գրել։

Մ.Թ. Չէ, բայց հիմա՞, ե՞րբ ենք սպասելու։

Ա.Ք. Հիմա Ֆեյսբուքն է։

Մ.Թ. Ֆեյսբուքն է՞ քո հարթակը։ Հա ես հետևում եմ քեզ, չնայած միշտ ասում եմ, որ սոցիալական ցանցերը վերածվել են զուգարանի, կներեք, իհարկե, շատ անհնադուրժող և տոքսիկ միջավայր է, դրա համար հետաքրքիր ես ինձ համար, որ ասեցի անվախ ես, գրառումներիդ հետևում եմ, ու ասում ես՝ ինչպես որ կա, ասում եմ՝ մալադեց, ճիշտ է ու հետո սկսվում ա էդ հակադարձությունները, անհամաձայնությունները, բայց ամեն օր ոնց որ զարթնում ես և ասում ես, որ ես ճշմարտության ճակատողն եմ, կա իմ ճշմարտությունը, ինչ որ քոնն է։ 

Ա.Ք. Էն, որ դու ես զգում։ Գիտե՞ս, վերջերս մի գրառում արեցի Ֆեյսբուքում, որ երբեմն լռությունն էլ է էս օրերին պարսավանքի արժանանում։ Այսինքն բոլոր հարցերում չի, որ բոլորս կարծիք ունենք, կամ եթե կարծիք ունենք պիտի արտահայտվենք։ Եվ երբեմն ասենք եթե ես ինչ-որ դեպքերի բերումով լռում եմ, կամ դու, կամ մի ուրիշը, սկսում են դրա դեմ նաև հարձակումներ տեղի ունենալ, ուրեմն ի՞նչ, ուրեմն համաձայն ե՞ս, ուրեմն բան չունե՞ս ասելու, բուլինգ է։ 

Մ.Թ. Իհարկե։

Ա.Ք. Դա էլ գրեցի, չգիտեմ ում համեմատ որտեղ եմ իմ ինքնարատահայտման մեջ, որովհետև մարդիկ կան ինձնից ավելի շատ են արտահայտվում, մարդիկ էլ կան բոլորովին չեն արտահայտվում, բայց էնքան ասելիք ունեն, հենց իմ ընկերների մեջ, էնքան կուզեի, որ իրենք էլ արտահայտվեին, բայց լռում են, Ֆեյսբուքում լռում են։

Մ.Թ. Դե քանի որ ինձ թվում է Ֆեյսբուքը էն տարածքն է, որ իմ փորձառությամբ, ինչ որ ես տեսնում եմ սոցիալական ցանցերում կամ վիրտուալ իրականության մեջ, երբ մտնում եմ, իջնում եմ ֆիզիկական աշխարհ, զգում եմ երկու տարբեր իրականություններ են և ասում եմ՝ վայ մամա ջան, մի րոպե բոլորս հանդարտվենք, հասկանանք, որ էս ա իրականությունը և ոչ թե էդ եթերային իրավիճակները, քանի որ այնքան մանիպուլացում կա այսօր, դժբախտաբար, էդտեղ, և դժվար է էդ ամբողջ ղժժոցի մեջ բան կարողանաս ասել։ 

Ա.Ք. Ես, ճիշտն ասած, շատ վստահ չեմ, որ այդքան տարբերվում են, ես էլ եմ շատ մտածել էդ մասին, որ ինչքան է իրական կյանքը Ֆեյսբուքից տարբերվում։ Մի պահ ես էլ էի կարծում, որ շատ-շատ է տարբերվում իրականության մեջ, բայց, եթե լրջորեն հետազոտենք, հասկանանք, հիմա դա հետազոտության կարիք ունի, չի կարելի օդի մեջ հաստատուն ասել, բայց կարծում եմ, ամեն դեպքում, մեր արտացոլքն է, մարդկանց։

Մ.Թ. Մի բան ասացիր քիչ առաջ, երեկ ծանոթիս հետ էի խոսում, խոսում էինք էս իրավիճակի մասին, քանի որ էս վերջին տարիներին անընդհատ նման իրավիճակների մեջ ենք, վեր-վար, զգացմունքներ, բարկություն, տխրություն և այլն, ասացի, որ մենք մոռանում ենք, որ մեր ժողովուրդը շատ հմուտ է, շատ խելոք է, տեսնում է, հասկանում է, կարող է մեկ-մեկ հոսանքի ճանապարհով գնա, բայց երբ սթափ մտածում է, որպես կոլեկտիվ…

Ա.Ք. Ես հավատում եմ, որ ամեն դեպքում, ոչ թե միայն մեր ժողովուրդը, այսինքն ես որ միշտ մասսաներին եմ դեմ եղել, մասայական արվեստ, երգ, պար և այլն, ես մի քիչ հեռացել եմ դրանից, դժբախտաբար, սկսում ես էն ամենապարզը հեռանալ, չգիտեմ, ռաբիզից և մյուս բաներից, բայց, միևնույն ժամանակ, հենց էդ նույն ժողովուրդն է, ոչ միայն Հայաստանում, երբ մենք մեր համար կարող ենք խոսել, բայց ամեն դեպքում ժողովուրդը զգում է բնազդով։ Կարող է չկարողանա արտաբերել, գրել, ցույց տալ, արտահայտել, հրապարակել, բայց ժողովուրդը գիտի՝ իրեն վտանգ է սպառնում, թե չի սպառնում։ Ամեն դեպքում պիտի ժողովրդի բնազդին վստահել, սկսել եմ դա տեսնել ու հասկանալ և կուզեմ հետազոտություններ տեսնել այդ մասին։

Մ.Թ. Մեր ամենաթույլ կետը դա է, որ չենք անում։ Քո կյանքի մեջ շատ սերեր ես ունեցել՝ գրականություն, հայրենիք, թատրոն, պարարվեստ, բայց հիմա ոնց որ Ուշիում ինչ-որ նոր բաներ ես հայտնագործել, ի՞նչ ես անում Ուշիում։

Ա.Ք. Հետաքրքիր է էդ սերերի համար, որ ասում ես, միշտ ինչի վրա աշխատում ես՝ մեծագույն սերը դա է, չէ՞։ Հիմա ինձ համար իմ մեծագույն սերը, իմ միակ սերը, ոգևորությունս Ուշին է, ոչ թե որովհետև Ուշին հատուկ գյուղ է, ոչ թե որովհետև Ուշիում, չգիտեմ ինչ-որ… 

Մ.Թ. Ծանոթ, բարեկամ…

Ա.Ք. Բան է կատարվել ինձ հետ, ինչ որ մարդ է եկել, հրեշտակ է եկել վերևից ասել, Անահիտ դու պիտի Ուշիում, չէ… 

Մ.Թ. Չէ՞։

Ա.Ք. Չէ, պարզապես ուզում եմ, և իմ ընկերների հետ միասին, որ էստեղ ներկա են, մի գյուղ վերցնենք, որ կարիք ունի, Ուշին դրանցից մեկն է և մի քանի տասնյակ, գուցե հազարավոր, էդքան կարիք ունենք, բայց Ուշին վերցնենք, հիմա մեր դեպքում դա է, որովհետև մոտիկ է, շատ հեռու չի, ես մեքենա չեմ վարում դեռ այստեղ…

Մ.Թ. Մի վարի էլի…

Ա.Ք. Ուշին փորձենք դարձնել օրինակելի գյուղ, այսինքն բոլոր կողմերով Ուշին դարձնենք այսօր, որովհետև սկսել եմ, չեմ թողնելու կիսատ, արդեն մեկուկես տարի աշխատում եմ։

Մ.Թ. Բայց ի՞նչ ես սկսել։

Ա.Ք. Հիմա կասեմ, ուրեմն Ուշին դարձնել էնպիսի գյուղ, որ կողքի գյուղեր, մյուսներ…

Մ.Թ. Օրինակ վերցնեն…

Ա.Ք. Կողքի գյուղացիները օրինակ վերցնեն, օրինակելի գյուղ, հիմա, այդտեղ կա դպրոց, դպրոցը օրինակելի դարձնել հնարավորինս, այդտեղ կա ժողովրդի կենցաղը, մեկ կիլոմետր իրենց ննջարանից հեռու զուգարանները մոտիկ բերենք իրենց, ներս բերենք, մարդիկ կարողանան արժանապատիվ ապրել, քնել իրենց տներում։ Ուշիում աշխատանքի հնարավորությունները մեծացնենք, գյուղը գեղեցկացնենք, երիտասարդները ունենան հնարավորություններ, էնպիսի գյուղ դարձնենք համատեղ ուժերով, որ սկսեն օրինակել դրանց։ Եվ արդեն, ընկերներս գիտեն, հարևաններն էլ են սկսել օրինակ վերցնել, արդեն մյուս գյուղերից ասում են՝ ո՞նց է Ուշի եք գնացել։ Թող ընկերներիցս գնան ուրիշ գյուղ։ Ի միջի այլոց, ես ինքս ոգեշնչվել եմ իմ ընկերներ Ասպետ և Աիդա Բողարյաններից, որոնք Գոշ գյուղում են այդպես աշխատանք արել և այնքան եմ ես գնահատել ու սիրել իրենց աշխատանքը, որ մտածել եմ՝ կուզեմ ես էլ էդպիսի աշխատանք անել։ Հետո մի բան էլ, որ իմ երազանքներից մեկն էր՝ օգնեմ Հայաստանում ամրացնենք տները, գիտեք, սեյսմիկ գոտի և սարսափելի վտանգավոր երկրում ենք ապրում, մեզ սպառնացող ամենամեծ վտանգը բնությունն է։ Եվ մտածում էի, եթե ես որևէ գործ անեմ մեր երկրի համար, օգնեմ, օրինակ, տասը հատ տուն, կամ մեկ հատ շենք, որտեղ ապրում է 300 հոգի, էդ մարդկանց ազատեմ էդ շենքից, եթե մեզանից հեռու, եթե շատ մեծ երկրաշարժ լինի, գոնե ասենք մի 300 հոգի էդտեղ փրկվեն, դպրոց, մի քանի հատ դպրոց։ Այսինքն իմ մղումը եկավ դրանից, բայց էնքան մեծ էր այդ գործը, և ինչքան փորձեցի, տեսա, որ չէ, իմ ուժերից իսկապես վեր է և մտա գյուղ։ Հիմա ուրախ եմ, որ իմ ընկերները, իմ բարեկամները ինձ օգնում են, ինչքան որ հնարավոր է, և հուսամ, որ ավելի շատ կօգնեն։ Ես մի քիչ վատ եմ էդ դրամահավաք, և այլն։ Բայց հիմա, որ հրապարակում եմ գյուղում՝ թե՛ դպրոցում, թե՛ տներում կատարվող շինարարական աշխատանքները, գործի կարելիություններ ենք փորձում անել, ես ժամը մեկ զանգ եմ ստանում, որովհետև հինգ հատ խումբ՝ բրիգադ ասում են իրենք, տարբեր տներում հենց հիմա աշխատում եբ։ Եվ գյուղացիները հիմա, էն ամենաանտեսված, էն որ տանը ջուր չեն ունեցել, լույս չեն ունեցել, հիմա վերագտնում են մի քիչ արժանապատիվ ապրելու և արդեն կռելու իրենց ուժը, որպեսզի իրենց գյուղը ուժեղացնեն, օգնեն՝ իրենց գյուղը ուժեղացնել։

Մ.Թ. Էներգիադ վարակիչ է, Անահիտ։ 

Ա.Ք. Ինչ լավ է։ Դե ես էլ ուրիշներից եմ էներգիա ստանում, քեզանից, ես երեկ քեզ ի՞նչ եմ ասել, ասել եմ՝ ես իսկապես գնահատում եմ… ես շատ-շատ ծանր եմ տարել իմ անգործությունը, ես շատ անգործ էի վերջին տարիներին։ Եվ միշտ գնահատել ու զարմացել եմ նրանց վրա, որ անկախ այս բոլոր մեծ դեպրեսիվ վիճակներից, որ ունեցել ենք, դուք կարողացել եք աշխատել, աշխատել, աշխատել և արտադրել, արտադրել, արտադրել։ Ինչպես կարելի էր, որ նայում ենք, չունենայինք, էն ինչ որ դուք ունեցել եք EVN-ի ժամանակ և դրանից առաջ, ինչպես մենք կարող էինք չունենալ, օրինակ, Համազգայինի Նարինեին, կամ Սերժ Մելիք Հովսեփյանին, որ հուսահատ տարիներին նույնիսկ արտադրեց իր լավագույն թատերական գործունեությունները։ Կամ ասենք ուրիշ ընկերներ, որ սքանչելի գործ են արել։ Ես բավական, ինչ որ ճիշտն է, անգործ եմ եղել, դասավանդել եմ, այո, բայց էն ինչ անում էի Լոս Անջելեսում, իմ ակտիվության չափը պակասել է, հիմա վերակենդանանում եմ։

Մ.Թ. Պարզ է, Անահիտ ջան։ Եթե ես քեզ բնութագրելու լինեի՝ կասեի մեկ բառ՝ սեր, քանի որ սերը քո մեջ շատ-շատ ակնհայտ է։ Մերսի շատ, որ կաք։

Ա.Ք. Ես էլ շնորհակալ եմ շատ, էնպես խոսեցիր, որ շատ անկեղածա այսօր։

Մ.Թ. Կարող ենք շարունակել ուրիշ օր։

Ա.Ք. Մի քիչ ամաչում եմ, որ շատ անկեղծացա, բայց շնորհակալ եմ իսկապես դրա համար։

Մ.Թ. Ապրեք։

Ա.Ք. Շնորհակալություն։

մարդ ԱՌժամանակ