մարդ ԱՌժամանակ. Վասգեն Բրուտյան

EVN Report-ը շարունակում է «մարդ ԱՌժամանակ» կենդանի մտերմիկ զրույցների սահմանափակ շարքը, որի հյուրերը տարբեր ոլորտների ականավոր ներկայացուցիչներ են ու կիսվում են ժամանակի շարժման իրենց պատմություններով։ 

Մարիա Թիթիզյան -Ողջույն, Վասգեն:

Վասգեն Բրուտյան -Ողջույն, Մարիա։

Մ.Թ. Դուք էդ յուրահատուկ անձերից եք, որ երկու անգամ հայրենադարձվել եք Հայաստան։ 

Վ.Բ. Այո։ 

Մ.Թ. Քիչ եք, բայց կաք։ 

Վ.Բ. Երկու անգամ բախտավորարություն ունեցած եմ։ 

Մ.Թ. Երկու անգամ։ Հա, իսկապե՞ս բախտավորություն է, չէ՞։ Ծնվել եք Կահիրեում, քանի՞ տարեկան էիր, երբ եկաք առաջին անգամ։

Վ.Բ. Երկուքը լրացուցի Հայաստան։ 

Մ.Թ. Հա, հիշո՞ւմ ես։

Վ.Բ. Չեմ հիշում, բայց մենք տեղափոխվեցինք Լենինական՝ այն ժամանակ, հիմա՝  Գյումրի, և, ուրեմն, իմ առաջին բառերը և իմ առաջին քայլերը Գյումրիում են…

Մ.Թ. Արտահայտվել։

Վ.Բ. Այո։

Մ.Թ. Իսկ, որպեսզի տարիքդ չբացահայտենք, բայց 60-ական թվականներին էր, չէ՞։

Վ.Բ. Այո։

Մ.Թ. Բրավո։

Վ.Բ. Շատ կներեք, շատ կներեք։

Մ.Թ. Որպեսզի տարիքդ չբացահայտենք ամբողջ հանրության առաջ, 60-ական թվականներին էր, չէ՞։

Վ.Բ. Այո։

Մ.Թ. Ի՞նչ էին մտածում քո ծնողներդ, այսինքն 40-ական 47, 48-ի հայրենադարձության պատմությունները, դժվարությունները, վստահ եմ, հասել էին սփյուռք։ Ինչո՞ւ համար։

Վ.Բ. Նախ, հայրս շատ հայրենասեր էր, մայրս էլ նույնպես, բայց հայրիկս՝ հատկապես, և երբ ես ծնվել եմ, ուզել են ինձ մեծացնեն Հայաստան, և քանի ես առաջին, և այնպես եղավ, որ միակ զավակն եմ, ուրեմն, որոշել են, որ պիտի գնանք Հայաստան և մեր զավակը մեծացնենք Հայաստանում։ 

Մ.Թ. Եվ այդպես եկան։ Ինձ թվում է, կարող է սխալվեմ, որ մեր սերունդը վերջին սերունդն է, որ հարց է տալիս՝ լավ ծնողներդ Եգիպտոսեն էին, բայց նախապես որտեղի՞ց էին, նախնիները որտեղի՞ց են։

Վ.Բ. Նախնիներս, ուրեմն, իմ հայրիկի կողմը Արաբկիր, մայրիկիս կողմը Կեսարիա։ Դժբախտաբար, երկու կողմն էլ՝ իմ մեծ մայրը այն ժամանակ, որ ցեղասպանությունը եղավ, ուղարկված էր Բոլիս ուսանելու, ուրեմն այդ ձևով փրկված է, այլապես մնացած ամբողջ ընտանիքը ոչնչացված է, և նույն պատմությունը, մոտավորապես մեծ հայրիկիս կողմը։ Մեծ հայրս ինը տարեկան էր և տեսած է իրեն հայրիկը և մեծ եղբայրները տանիլը, ինքը ամենափոքրը եղած է և հետո իր քույրերուն հետ Դեր Զորի մեջ քայլել։ Եվ կամաց-կամաց մայրը կհոգնի և կասե, որ դուք շարունակեցեք։ Այդպես վերջին անգամը կտեսնե, որ իր մայրը և իր քույրը կմնան և հետո կշարունակե։ Ինքը գիրք գրած է, որ շատ հետաքրքիր է՝ «4 տարի Դեր Զորի» մեջ, և իրեն չենք գիտեր թուրք կամ քուրդ ընտանիք կորդեգրե, բայց այնպես կըլա, որ ընդեղեն նա կփախնի, կերթա բարեգործականի որբանոցը, և այնտեղեն եգիպտոսեն ընտանիք մը իրեն կորդեգրե, հայ ընտանիք, և 13 տարեկանից իրեն կգտնի Կահիրեի մեջ և այդ ձևով ընտանիքը կկազմե հոն։ 

Մ.Թ. Հետաքրքրական է շատ չէ՞ մեր բոլոր ընտանիքների պատմությունները։ Ամենակարևոր ձևավորման տարիները անցկացրել ես Հայաստանում, Սովետական Հայաստանում և հետո 14-տարեկան էիր…

Վ.Բ. Մինչև 14 տարեկան, այո։

Մ.Թ. Հետաքրքրական է հայրենադարձության էդ փորձությունը, փորձառությունը շատերի համար, երբ առիթ եղավ, շատերը արդեն դուրս եկան Հայաստանից։ Զգացմունքներդ ի՞նչ էին այդ տարիքին։ 

Վ.Բ. Նախ ասեմ, որ որպես մանուկ, շատ լավ մանկություն ունեցած եմ։ Չնայած, երբ 14 տարեկանից վերադարձա կամ գացինք Ամերիկա, իմ զարմիկները, բոլորը հոն ծնված, մեծացած են, ես կարող եմ ասել, որ Հայաստանի մեջ մենք ավելի լավ մանկություն ունեցանք, քան թե իմ զարմիկները Ամերիկայի մեջ, որովհետև կա փակի գաղափարը…

Մ.Թ. Ընկերության, հարևանության…

Վ.Բ. Շատ տարբեր, դպրոցի, և դպրոցեն հետո ես պիոներական պալատ կերթայի այն ժամանակ՝ նկարչություն և երաժշտություն սովորելու համար։ Ուրեմն մեր կյանքը բավական լեցուն էր և այնպես չէր, որ մենք Հայաստանը թողեցինք դժգոհության պատճառով։ Այո, թողեցինք, որովհետև մայրիկս սրտի խնդիր ուներ, և, ուրեմն, առողջական պատճառներով ստիպված էինք Հայաստանը ձգել և դուրս գալ։ Բայց ադկե զատ, կարող եմ ասել, իմ մանկությունը շատ-շատ լավ մանկություն եղած է։

Մ.Թ. Իմ երեխաների մանկությունն էլ լավ էր Հայաստանում, կարող եմ ասել, համեմատած՝ այո։

Վ.Բ. Այո, շատերը չեն գիտակցել, բայց ինձ համար, կարող եմ ասել, որ ես գոհ եմ, որ  ծնողներս այդ որոշումը վերցրած են, որ սկիզբը Գյումրի և հետո Երևան։

Մ.Թ. Ո՞ւր Երևան։

Վ.Բ. Երևան 3-րդ մաս։ 

Մ.Թ. Հպարտությա՞մբ ես ասում 3-րդ մաս։

Վ.Բ. Այո։

Մ.Թ. Լավ էր։ Գնում եք Ամերիկա, մեծանում ես, դպրոց ես գնում, ուսանում ես, որոշում ես կյանքի ուղիդ։ Մի տեղ կարդացի, որ ուզում էիր նախ ֆինանսների մեջ, չգիտեմ, հաշվապահ լինել կամ ֆինանսիստ լինել։

Վ.Բ. Էկոնոմիստ։

Մ.Թ. Էկոնոմիստ, հա, տնտեսագետ լինել, հեռու ես շատ տնտեսագիտությունից։

Վ.Բ. Շատ, հա, և հստակ էր, որ իմս չէ։

Մ.Թ. Հա, իմս էլ չէ։ Կարող ենք ասել, որ ես, երբ լսեցի քո մասին՝ ճարտարապետ որպես, հետո տեսա, որ լուսանկարչությամբ ես զբաղվում, հետո արվեստագետ, նկարում ես և այլն, տնտեսագիտությունից բավական հեռու ես եկել։ Ընկերներիդ հետ էի խոսում, որ ի՞նչն էր պատճառը, որ եկար նորից Հայաստան, այս անգամ 3-րդ հանրապետության ազատ, անկախ Հայաստան։ Ի՞նչն էր։ Այսինքն 2013-ին վերջնականապես տեղափոխվեցիր Հայաստան։ 

Վ.Բ. Այո, գիտես, Մարիա, ես միշտ Հայաստանի հետ կապս չէի կորցրել, բայց հաճախ որպես տուրիստ, ոչ թե հաճախ, այլ միշտ որպես տուրիստ։ Եվ մի քանի անգամ գալուց, գնալուց հետո հասկանում ես, որ մի ուրիշ բան է պետք, որ քեզ տուրիստական վիճակից դուրս հանի, հա՞, մի բան, որ քեզ կապի հայրենիքի հետ և ոչ թե պարզ գալ Գառնի, Գեղարդ և այլն, և այլն։ Եվ, անկեղծ լինելու համար, «Թումո»-ն ինձ այդ առիթը տվեց։ Ուրեմն 2010-ին, երբ դեռ «Թումո»-ն բաց չէր, և շենքը դեռ կմախքային վիճակի մեջ էր, ինձ ասեցին, որ այս տեսակի մի հատ տեղ է բացվելու, արժի գնալ և խոսել։ Եվ այդպես արեցի, խոսեցի Մարի Լուի հետ, դիրեկտորի հետ։ Գաղափարը, իրականում, շատ սիրեցի, և խոստացա, որ երբ բացվի՝ ես կգամ և կդասավանդեմ։ Այդպես էլ եղավ, 2011-ին, երբ բացվեց, ես անմիջապես որոշեցի գալ։ Իմ առաջին վորքշոփը դասախոսություն էր 20-րդ դարի արվեստ և ճարտարապետության մասին, և իմ առջև կար մոտավորապես 100 աշակերտ։ Դեռ «Թումո»-ն այն ժամանակ նոր էր և վորքշոփերն այդքան շատ չէին։ Ուրեմն, 100 աշակերտ։

Մ.Թ. Ի՞նչ տարիքի։

Վ.Բ. Տարիքը՝ 13-19 տարեկան, 18-19 տարեկան, երիտասարդ էին։ Իրականում, այդ թեման, որ ընտրել էի, բավական բարդ թեմա է և ունեմ երկու ու կես շաբաթ այդ ամբողջը անելու համար և մտածում եմ ինչպես անեմ, որ իրենց համար ընկալելի լինի, ինչպես անեմ, որ չձանձրանան։ Իմ զարմանքին, գիտեք, 100 հոգի առջևս նստած էին, որևէ մեկը ընթացքին ոտքի չելավ, դուրս չգնաց, որևէ մեկը ձանձրույթի տեսք չտվեց, ընդհակառակը, մեկուկես ժամ դասախոսությունից հետո, որովհետև խիտ պետք է անեի, որ շատ-շատ երկար էր, այսինքն, չգիտեմ, որ ես նույնիսկ կարող եմ մեկուկես ժամ նստել։

Մ.Թ. Իհարկե։

Վ.Բ. Շատերը ձեռք բարձրացրեցին և սկսեցին հարցումներ հարցնել, ուրեմն ինձ համար շատ նախ խրախուսիչ էր, և երկրորդ՝ հասկացա, որ մի բան ունեմ տալու, որ այստեղ հետաքրքրություն կա։

Մ.Թ. Եվ ծարավը կար։

Վ.Բ. Այո, ծարավը կա, և, ուրեմն, շարունակվեց երկրորդ՝ հաջորդ տարին, 3 անգամ վորքշոփ արեցի։ Հաջորդները դիզայնի վրա հիմնված։ Երրորդը, խնդրեցի, որ ինձ տան իրենց լավագույն աշակերտները և տան միգուցե համալսարանական աշակերտներ, որ փորձենք մի բան անել, որ շարունակական է, փորձենք մի բան մեջտեղ բերել, որ կարելի լինի արտադրություն էլ ստեղծել։ 

Մ.Թ. Հիշում եմ, քանի որ դեռ «Թումո»-ում էիր, երբ եկանք նկարահանելու քո երազները, շատ հետաքրքրական էր և էն ժամանակ հիշում եմ։

Վ.Բ. Իրականում, իմ փոխադրվելը 2013-ին, եթե ինձ ասեիր 2012-ին, որ Հայաստան ես գնալու և փոխադրվելու ես, ես կարող էի ասեի, որ Մարիա ջան, շատ վստահ չեմ, բայց այնքան հաճելի և այնքան խրախուսիչ էր այս հարաբերությունը երիտասարդների հետ, որ որոշեցի, գիտես ինչ, արժի փորձել մի բան ստեղծել, որ նախ կարող եմ իմ աշակերտներին վարձել։ Գիտեք, այն ժամանակ նույնպես աշխատանքը շատ ավելի քիչ էր, և երիտասարդները շատ առիթներ չունեին աշխատանքի։ Ուրեմն, մտածեցի, որ միգուցե մի բան կարող եմ ստեղծել, որ կարողանամ իմ աշակերտներին վարձել և շարունակական մի բան անենք, և այդ դարձավ «Արդեան»-ը։

Մ.Թ. «Արդեան»-ը։ Ինձ թվում է, կներեք, հայկական աշխարհում քիչ մարդ կա, որ չէր լսած «Արդեան»-ը։ Լուրջ եմ ասում, կարծեմ շատ շատերը գիտեն, հաճախ տեսնում եմ շարֆերը, որ նվիրում են, նվեր են ստանում, տալիս են, սեղանի սփրոցներից, բարձր երեսներից, էդ ամեն ինչը։ Բայց «Արդեան»-ի արվեստի կենտրոնի, այսօր, հիմնադիր և տնօրենն ես։ Երբ մի քանի շաբաթ առաջ քո մոտ եկած էինք, որ մտնում ես տարբեր էներգիա կա քո մոտ, նախ գեղեցկություն է, ճաշակի, ամեն ինչի, և բայց ստեղծարարական ոգի կա, երբ եկար «Թումո», սկսար, մտածեցիր, չգիտեմ, էս կողմ, էն կողմ, «Արդեան»-ը կա՞ր մտքիդ մեջ։

Վ.Բ. «Արդեան»-ի նման մի բան կար, բայց ոչ հստակ «Արդեան»-ը, միգուցե։ 

Մ.Թ. «Արդեան» ի՞նչ կնշանակի։

Վ.Բ. «Արդեան»-ը նախ արդիական բառի գրաբար արմատն է։

Մ.Թ. Մի րոպե, նորից։

Վ.Բ. Արդիական բառի գրաբար արմատն է՝ արդիան, ուրեմն գրաբար արդիական, արդի։

Մ.Թ. Որտեղի՞ց եկավ այդ ներշնչումը։

Վ.Բ. Գաղափարը այն է, որ դու հետ ես գնում և վերցնում ես մի բառ, որ ներկայացնում է ապագան, ինչպես որ մեր արվեստն է։ Մենք գնում ենք ետ մեր ճարտարապետությունից, խաչքարներից, մանրանկարչություններից և այլն, վերցնում ենք անցյալից մի բան, բայց փորձում ներկայացնել 21-րդ դարի լեզվի մեջ։

Մ.Թ. Նոր տեխնոլոգիաներով։

Վ.Բ. Անպայման։

Մ.Թ. Նոր մոտեցումով։

Վ.Բ. Այո։ 

Մ.Թ. Նոր շունչ տալով, այո, և գեղեցկություն ստեղծելով։

Վ.Բ. Շնորհակալ եմ։

Մ.Թ. Բայց ոնց որ չէիր բավարարված, այսինքն այնքան ծրագրեր ունես, այնքան տարբեր ուղղություններով ես ստանում էդ ամեն ինչը, որ մարդ մի քիչ պետք է վազի, որ հասնի, հասկանա։ 

Վ.Բ. Իրականում, առիթները իրենք իրենց են ստեղծում։ Ուրեմն երաժշտական համերգները, որ անում ենք…

Մ.Թ. Համերգների շարք ունես։

Վ.Բ. Համերգների շարքը, որ արդեն 60-ից ավել համերգներ ենք արել մեր մոտ, այդ միշտ ուզում էի։ «Արդեանը», ինչպես ասեցիր, շատերն են ասում, որ հաճելի մթնոլորտ է, ինչպես ավելի բացել համայնքին և ինչպե՞ս անել, որ այդ մթնոլորտը նույնպես դառնա հավաքույթների մեկ վայր։ Բարեբախտաբար, ունենալով ընկերներ, որ երաժշտության աշխարհի մեջ են, որոշեցինք, որ խաչմերուկ ստեղծենք երաժշտության և արվեստի։ Ուրեմն, ամեն մի հանդիպում խաչմերուկ է երաժշտության կամ գրականության, ֆիլմի, օրինակ։ 

Մ.Թ. Ֆիլմի ցուցադրություներ էլ եք անում։

Վ.Բ. Ցուցադրություն, ընդհանրապես, հրավիրում ենք դիրեկտորը և ինքը զրուցում է իր ստեղծած ֆիլմի մասին։ Ուրեմն, միշտ խաչմերուկ է արվեստների ոլորտների։ Այդ պատահաբար ասենք, պատահաբար չէ, բայց օրգանիկ ձևով ստեղծվեց, դրանից հետո, դու գիտես, որովհետև մասնիկ ես, մեր վիդեոների կամ հանրային ինտերվյուները, որ անում ենք։

Մ.Թ. Հարցազրույցները։

Վ.Բ. Այո, հարցազրույցները, որ անում ենք, այդ էլ բավական օրգանիկ ձևով, կարող եմ ասել, զարգացավ։ Դրանից զատ տարբեր բաներ՝ գրքերի տպագրություն և այլն, և այլն։ Առիթները իրենք իրենց են ներկայացնում, ուրեմն չանելը մի քիչ, ոնց որ սխալ է։

Մ.Թ. Հետո անվան մեջ է, չէ՞, արվեստի կենտրոն և արվեստը իր բոլոր արտահայտություններով ընդեղ կյանք ունի, շունչ ունի։ Առիթ ես տալիս նաև հանրությանը, որ գան և մասնակցեն։ Քանի որ այնքան ծանր է ամեն ինչ, չէ՞, մեր կյանքում, որ էդ արվեստը, այդ գեղեցկությունը իսկապես պետք ունենք։ 

Վ.Բ. Գիտեք, շատ հետաքրքիր բան եք ասում, որովհետև պատերազմի ժամանակ մենք մի քանի շաբաթ դադարեցինք, բայց հետո որոշեցինք շատ արագ ետ սկսել, և այդ շատ մտածված էր, որովհետև, այո, մենք շատ դժվար ժամանակներից ենք անցնում, բայց որոշեցինք, որ այս էլ մեր սահմանն է, մեր սահմանի պաշտպանումն է, հա՞, մեր ձևով պետք է կարողանանք մշակույթի միջոցով հաղորդակցվել և դադարելը…

Մ.Թ. Ընկալվե՞ց։

Վ.Բ. Այո, բարեբախտաբար, այն անձերը, որ հաճախում են մեր մոտ, անմիջապես իրենք՝ շատերը նույնիսկ արտահայտվեցին, որ ճիշտ եք անում, որ չեք դադարում, որովհետև բոլորի սրտերը ծանր վիճակ էր և դեռ որոշ չափով շարունակվում է այդ։ Բայց եթե մշակույթը չէ, որ ուղին է բացում, այլ ի՞նչ կարող է լինել։ Մշակույթը պետք է լինի այդ առաջնաքարերից մեկը, որ միգուցե մի փոքր ձևով իրավիճակին լույս տա, լուսավորի, միգուցե։

Մ.Թ. Այո, անպայման։

Վ.Բ. Գոնե մեր հույսը այդ է։

Մ.Թ. Նախքան խոսիլ, խոսել, տես՝ հարցուցիր արևմտահայերեն կամ արևելահայերեն, ես արդեն չգիտեմ, խոսիլ է, խոսել է, ցուցահանդեսների մասին, որ իսկապես, ինչպես որ անգլերեն ասում եմ «վաու»։ Ի՞նչն էր քո կյանքում, որ քեզ ներշնչեց։ Այսինքն, ճարտարապետ շատ կա, արվեստագետ շատ կա, բայց ինչ-որ մի բան ասեցիր անցյալ օրը, ինչ-որ ռացիոնալ, տրամաբանական մոտեցում ես բերում արվեստին, շատ արվեստագետներ՝ սենց, բայց շատ տրամաբանական, ռացիոնալ մոտեցում ունես, էդ որտեղի՞ց է։

Վ.Բ. Հավանաբար, ճարտարապետության իմ ուսումը, չնայած արվեստ ուսանել եմ, բայց ճարտարապետության…

Մ.Թ. Դիսցիպլին է որոշ չափով, չէ՞, կարգապահություն։

Վ.Բ. Այո, և ճարտարապետության մեջ հետազոտումը շատ կարևոր տեղ է գրավում, և ճարտարապետության մեջ ճարտարապետը այդ, ինչ ասեմ, հաճույքը կամ առիթը չունի մուսաների սպասել, որովհետև մենք շատ ժամանակի վրա աշխատող…

Մ.Թ. Դեդլայններ ունես։

Վ.Բ. Դեդլայններով բաներ ենք, ժամանակը չունենք մուսաների սպասել։ Ես մի հատ խոսք ունեմ, որ մեր երիտասարդների հետ կիսում ենք՝ ժամը 9-ին, երբ գրասենյակ ենք մտնում, մուսան պետք է արդեն նստած լինի։

Մ.Թ. Եվ նստած է՞։

Վ.Բ. Այո, որ գալիս ենք ժամը 9-ին, այսինքն ժամանակ չկա բան անելու, հա՞, հոգեկան բաներից անցնելու, որ այսօր ինչ հոգեկան վիճակի մեջ ենք։

Մ.Թ. Չկա ժամանակ, գործ ունենք անելու։

Վ.Բ. Այո։

Մ.Թ. Եվ այդ շտապողականությունը ինչու՞։

Վ.Բ. Շատ բան կա անելու։ Գիտեք, զբաղվելով արվեստով, բայց լինել ճարտարապետ, ինձ համար ճարտարապետությունը և արվեստը շատ խաչմերուկ են, մեկը մյուսից շատ չեմ տարբերում։ Իմ արվեստի մեջ կա ճարտարապետություն, ճարտարապետության մեջ՝ արվեստ, ուրեմն այդ երկուսին մոտենում եմ նույն հայացքով, նույն մոտեցումով և գրասենյակն էլ, չնայած մենք շատ անգամ արվեստ, շատ անգամ տեքստիլներով, բայց աշխատում ենք ճարտարապետական գրասենյակի դիսցիպլինով։

Մ.Թ. Հա, զգացվում է, քանի որ նաև զգացվում է քո արտադրության, եթե կարելի է այդպես ասել, 2013-ին տեղափոխվում ես և 2015-ից արդեն ցուցահանդեսներ, ցուցահանդեսներ, այսինքն, այո՛, մեծացել ես Հայաստանում, Սովետ Հայաստանում, բայց երկա՜ր տարիներ չես եղել, և այդ երկար տարիների ընթացքում շատ բան է փոխվում ցանկացած երկրի մեջ, ցանկացած քաղաքում։ Եկար 2013-ին և արդեն 2015-ից, եթե չեմ սխալվում, առաջին ցուցահանդեսն ես անում։

Վ.Բ. Այո։

Մ.Թ. Այսինքն բավական արագ է, էլի արագ է, չէ՞, մարդ գալիս է, հասկանում է, սովորում է մշակույթը, աշխատելաոճը։ 

Վ.Բ. Գիտե՞ս, երբ փոխադրվում էի, ինձ համար մտքումս Հայաստանը այդ կազմավորման վիճակի մեջ էր, դեռ է, բայց հիմա շատ ավելի կազմավորված ենք։ Մտածում էի, որ Հայաստանը շատ մրցունակ կարող է լինել միջազգային շուկայի մեջ՝ որպես դիզայնի ոլորտի կենտրոններից մեկը, ինչպես Իտալիան է, ինչպես ասենք, Բելգիան է և այլն։ Այս երկրները համարվում են դիզայն ոլորտի կենտրոնները։ Ես մտածում էի, որ պատճառ չկա, որ Հայաստանը չի կարող այդ շարքի մեջ մտնել։ 

Մ.Թ. Ինչո՞ւ։ Ի՞նչ պատճառ կար, որ լիներ։

Վ.Բ. Մի քանի պատճառներով, մեկ, որովհետև մշակույթը որպես ժողովուրդ մեր ԴՆԱ-ի մեջն է, ինչպես կարող ենք ասել, մենք մշտապես շրջապատված ենք դարերով մշակույթ ստեղծված արտադրության մեջ, հա՞։ Եթե մեկը, ոչ որպես հայ, որպես պաղարյուն նայի, որպես օտար նայի, այսինքն այս փոքր տարածքի մեջը, որ կոչում ենք Հայաստան, կա 2500-ից ավել եկեղեցի, կա 50.000-60.000 խաչքար, կա 100.000-ից ավել մանրանկարչություններ մեր Մատենադարանում, և միայն այդ մեր Մատենադարանում, դեռ չեմ խոսում Վենետիկ, դեռ չեմ խոսում Սուրբ Ղազար և այլն, և այլն։ Ուրեմն, մեկը եթե պաղարյունորեն նայի մեզ՝ որպես ժողովուրդ, կասի, որ մենք մշակույթի ունակ, արտադրող ժողովուրդ ենք եղել, հա՞։

Մ.Թ. Եղել։

Վ.Բ. Եղել և ենք։ Եղել և պետք է այդ շարունակվի, որովհետև մեր ԴՆԱ-ի մեջ է։

Մ.Թ. Լավ, մեր ԴՆԱ-ի մեջ է, Վասգեն ջան, բայց ինչու՞ չենք կարողացել մատուցել դա աշխարհին։ 

Վ.Բ. Հենց այդ, մենք, կարծում եմ, կարող ենք և կարծում եմ, որ մենք, այսինքն շատ բաներ կան, որ Հայաստանում առիթ են տալիս այդ իրականացնել, և իմ նպատակը սկզբից «Թումո»-ում, երբ դասավանդում էի, հետո «Արդեան»-ի սկսելով, նպատակը այն է, որ ցույց տանք, որ մենք կարող ենք նույնքան հետաքրքիր՝ լինի ցուցահանդես, լինի տեքստիլ, լինի ճարտարապետություն, արվեստ, մենք նույնքան մրցունակ կարող ենք լինել, քան որևէ մեկ երկրի, որևէ մեկ արվեստագետ կամ ճարտարապետ։ 

Մ.Թ. Շատ ոգեշնչիչ է ասածդ, իսկապես, բայց…

Վ.Բ. Ուր է արդյո՞ւնքը։ 

Մ.Թ. Չէ՞, արդյունքի մասին հլը կխոսինք, բայց գործընկերներդ ովքե՞ր են էդ ճանապարհին։

Վ.Բ. Նայիր, այդ մեր մեծ առավելություններից մեկն է։ Այսօր ունենք հրաշալի երիտասարդություն, որից շատերը, ասենք «Թումո»-ի, նորից «Թումո»-ին հետ գամ, կամ ոչ միայն «Թումո»-ն, «ՔՈԱՖ»-ը, «Արմաթ»-ը, սրանք կազմակերպություններ են, որ մեծ թվով երիտասարդներ այթիի կամ համակարգչի ոլորտ են տանում։ Ուրեմն, իրենք ստեղծում են այդ առաջին քայլը, որ երիտասարդը՝ լինի 15 տարեկան կամ 19-ը տարեկան, իմ մոտ աշխատողները, ընդհանրապես, իրենց առաջին գործն է։ Կարող է զարմանաք, գիտեք, այդ բոլոր ցուցահանդեսները, որ արել ենք «Գաֆէսճեան»-ում կամ Նյու Յորքում, կամ բեմերը, որ անում ենք, բոլորը ստեղծված են 19-20, մի քանի 23 տարեկան երիտասարդների մեծամասնությամբ։ Քչերը կան, որ դրանից շատ ավելի մեծ են տարիքով, ուրեմն այս ամեն արդյունքները, որ ստեղծել ենք, ստացել ենք, այս երիտասարդներով ենք ստեղծել։ Ուրեմն, ո՞վ են իմ գործընկերները, այս հրաշալի երիտասարդները, որոնք արդեն այս կազմակերպությունները, որ նշեցի, դու ունես երկիր, որի մոտ 20 տոկոսը, եթե ոչ ավելի, այս կազմակերպությունները իրենց պատրաստում են մտնել դաշտ, հիմա դու ի՞նչ դաշտ կմտցնես, կարող է լինի այթի ոլորտը, կարող է լինի դիզայնի ոլորտը, որևէ մեկ ոլորտ, բայց իրենք պատրաստ են, հում նյութը իրենց տրված է, որ դու կարող ես դրանով աշխատել և տանել քո ուղին։ Եվ այդ է պատճառը, որ ես կարծում եմ՝ Հայաստանը դիզայնի ոլորտի մեջ կարող է շատ առաջնահերթ, առաջնային երկրներից լինել, որովհետև ունենք հում նյութը։

Մ.Թ. Նշույլները կա՞ն։

Վ.Բ. Նշույլները հստակ է, որ կան, որովհետև մեր երիտասարդները, ինչպես նշեցի, այս բոլոր կազմակերպությունների մեջ և մի փոքր ձևով նույնպես «Արդեան»-ում, ասենք, այն, ինչ որ մենք անում ենք, մենք կարող ենք մեր ճակատը բաց գնալ և ներկայացնել որևէ մեկ երկրում, կարող ենք գնալ և ցուցահանդես ունենալ որևէ թանգարանի մեջ՝ ամենաբարձրներից սկսյալ։ Եվ ես մոտեցել եմ եվրոպական տարբեր թանգարանների և մեր աշխատանքն եմ ցույց տվել, և բոլորն էլ հիացած, նայել են, որ այսպիսի բան ենք ստեղծում մենք Հայաստանում։ Այո, և ոչ միայն մենք, այլ շատ ուրիշներ նույնպես այս ոլորտում կարողանում են այդ որակի աշխատանք մեջտեղ բերել։ Այդ պետք է լինի հսկայական խրախուսիչ նոթ, որ մենք կարող ենք այդ իրականացնել։ 

Մ.Թ. Չեմ ուզում շատ խորանամ, բայց ուղղակի հետաքրքիր է՝ ինչն է խոչընդոտում կամ ի՞նչ դժվարություններ կան, որ էս երազդ իսկապես իրականանա։ 

Վ.Բ. Չկան։ 

Մ.Թ. Չկա՞։

Վ.Բ. Չկա, չէ՛։ Կներես, Մարիա, այս հարցումը ինձ հաճախ են տալիս, որ դու Ամերիկան թողել ես, եկել ես ստեղ՝ դժվար ա, ախր գիտես ինչ դժվար երկիր է ստեղ, ամեն ինչը։ Ես ասում եմ՝ դուք Ամերիկայի դժվարություններին տեղյակ չեք։ Ընդհակառակը, այստեղ՝ լինելով փոքր՝ սահմաններով փոքր, դու ավելի առավելություն ունես, որովհետև հետաքրքրորեն այն անձերը, որ դու պետք է ծանոթանաս, շատ արագ ծանոթանում ես՝ լինի թանգարանների ռեկտորներ, լինի անձնավորություններ, որ այս ոլորտում ստեղծագործում են, արտադրում են։ Ուրեմն, Ամերիկայում այդ անձերին դու հասնելու համար, հավանաբար…

Մ.Թ. Կյանք է պետք։

Վ.Բ. Այո։

Մ.Թ. Ես չեմ վիճում հետդ։ Ես համաձայն եմ, որ Հայաստանում այսօր մարդ, եթե ինչ-որ երազ ունի, նպատակ ունի, աշխատասեր է և քիչ մը հմուտ է, ինքը կարող է անել այն, ինչ որ անհնար է անել ուրիշ տեղ։

Վ.Բ. Շատ ճիշտ է։

Մ.Թ. Բայց կան, ուղղակի քո ոլորտիդ մեջ, ուզում էի հասկանալ, որ ինչն են, ի՞նչ պատճառներ կան, որ մինչև հիմա չենք կարողացել։

Վ.Բ. Գիտեք, մինչև հիմա սխալ, իմ կարծիքով, ճիշտ ներկայացում չէ, որովհետև այս տեսակի աշխատանք 5 տարվա բան չէ, պլան չէ, սովետական բանի հիման վրա։ Մի քանի քայլեր պետք է համընկնեն, որ տեղի ունենա, և կարծում եմ հիմա այն՝ անգլերենով “putting the ducks in order” խոսքը ունենք, չէ՞, որ պետք է հերթականությունը ճիշտ բանի մեջ բերենք:

Մ.Թ. Եվ շուտ պիտի չհոգնենք, էդ երկար-երկար գործ է։

Վ.Բ. Այո, և, գիտեք ինչ, մենք հաճախ, ես էլ նմանապես, անհամբեր եմ, անհամբեր անձ եմ, սիրում եմ արագ տեղի ունենա, բայց պետք չէ մոռանանք, որ մեր անկախությունը միայն 30 մի քանի տարի է։ Երբ մենք նայում ենք երկրների, օրինակ, չգիտեմ, սկանդինավյան երկրներ, որոնք դիզայնի ոլորտի մեջ շատ առաջադեմ են, իրենք ունեն 700 տարվա անկախություն և արդեն վարժ են իրենց օրենքներով, իրենց կառավարման և ղեկավարման ձևերով, շատ ավելի ժողովրդային լինել, մենք այդ սովորում ենք, ընթացքի մեջ ենք, հա՞, գոնե ես այդպես եմ դիտում։ 

Մ.Թ. “A work in progress”(Աշխատանք ընթացքի մեջ), ինչպես ասում են անգլերեն։

Վ.Բ. Իհարկե։

Մ.Թ. Ուզում եմ ցուցահանդեսների մասին խոսել, քանի որ այս վերջերս Երերուքում ունեիք, բայց 2015-ին Ցեղասպանության 100 ամյակին նվիրված ցուցահանդես ունեիր և իմ, ինչ որ տեսել եմ ամենասիրուններից՝ «Լուսավոր Լոռի»-ն է, բայց Մխիթարյան միաբանության հետ նաև համագործակցաբար, շատ հետաքրքրական ուղղություններով ես շարժվում, մի քանի հատ ձմերուկ կա ձեռքդ։

Վ.Բ. Ես փնտրում եմ մեր հայկական իրականության մեջ, և այդ չի սահմանվում Հայաստանով։ Ես և դու բախտավորությունը ունենք, որ թե ապրում ենք Հայաստանում, բայց, միևնույն ժամանակ, շատ ծանոթ ենք սփյուռքին։ Մեծացել ենք սփյուռքում և մի ձևով ընկալել ենք սփյուռքի աշխատաձևը և այդ աշխատաձևը որդեգրել կամ մաս կազմել մեզ համար բավական հեշտ է, գնալ և խոսել սփյուռքի որևէ կազմակերպության հետ և ներկայացնել, և ճիշտ ձևով ներկայացնել, որ իրենք էլ կարողանան ընկալել։ Մենք այդ մի ձևով սովորել ենք անել, որ կարծում եմ հիմա Հայաստանում, անանք, որ Հայաստանում են մեծանում, իրանք էլ են սովորում և իրանք էլ են հասկանում, որ Հայաստանը չի սահմանված միայն Հայաստանի սահմաններով, հայությունը շատ ավելի հսկա է, քան թե Հայաստանի սահմանները։ Ուրեմն ինչպե՞ս ամբողջական ձևով նայել հայության և իր աշխատանքներին, կարծում եմ, ճիշտ մոտեցում է։ 

Մխիթարյան միաբանության մասին խոսեցիր, հրաշալի կազմակերպություն չէ, հաստատություն է, որ 1700-ից ի վեր հսկայական աշխատանք է տարել և տանում, բայց մեզանից շատերը տեղյակ չեն դրա մասին։

Մ.Թ. Կամ գիտեն, բայց իրական չեն գիտեր, այսինքն լսել են, բայց էությունը էդ հաստատության և արժեքը։ 

Վ.Բ. Միգուցե ամենալավ պարագային, երբ Վենետիկ են գնում մի քանի ժամով ուզում են այցելել Մխիթարյան, բայց հետազոտել այն աշխատանքը, որոնք իրենք տարել են 300 տարվա մեջ, 400 տարվա մեջ, հսկայական է, և այն հավաքածուն, որ կարողացել են հավաքել ոչ թե միայն հայկական գրքերի, մանրանկարչությունների և այլն, հսկայական է և այդ չօգտագործել և չմոտենալ իրենց և ասել, որ, գիտեք ինչ, ես որպես ճարտարապետ կամ արվեստագետ, կուզենայի ձեզ հետ համագործակցել, դուք ունեք այս հսկայական գանձը, որից եթե առիթ տրվի, մենք կուզենանք 21-րդ դարի լեզվի մեջ՝ որպես հիմունք օգտագործել այդ։ Անշուշտ, իրենք պետք է որոշ չափով քեզ վստահեն և որոշ չափով ուզեն քեզ հետ համագործակցել, բայց այդ քայլերից հետո դու հասկանում ես, որ դու կարող ես ստեղծել մի բան, մի նոր արվեստի ուղղություն, միգուցե, որ անհնարին կլիներ առանց այս համագործակցության։

Մ.Թ. Եվ էդքան հեշտ է, գնում ես Վենետիկ, ասում ես՝ ուզում եմ ձեզ հետ համագործակցել։

Վ.Բ. Գիտեք ինչ, որոշ չափով էլ բախտի հարց է։ 

Մ.Թ. Բախտը հետաքրքրական է, բախտը դու ես ստեղծում, բախտը գալիս է մեկ-մեկ, բայց ինձ թվում է, որ նպատակ ունես և շատ թունելի մեջ ես, սենց գնում ես և իրականացնում ես։ Քո ամենաերջանիկ պահը երբ է եղել կյանքումդ։

Վ.Բ. Միշտ ուզում եմ մտածել հիման է։ 

Մ.Թ. Ուզում ես մտածե՞լ։

Վ.Բ. Հիման է։

Մ.Թ. Հիմա՝ այս պահն է։

Վ.Բ. Այո, բայց միշտ եմ այդպես մտածել և կարծում եմ ճիշտ պատասխան է այդ։ 

Մ.Թ. Ճիշտ է, քանի որ մի անգամ հիշում եմ ինչ-որ առիթ էր և հին ընկերներիցս մեկը եկավ, ասավ, որ Մարիա ջան, այսօր քո կյանքի ամենավատ օրը թող լինի։ Սկիզբը զարմացա, որ էս մարդը ինչ է ասում ինձ, հետո հասկացա, որ ինչ լավ ցանկություն է, չէ՞, էդ իմ ուրախ պահը թող լինի իմ կյանքի ամենավատ օրը, քանի որ դրանից հետո ամեն ինչ ավելի լավ կլինի։ Ի՞նչն է, որ ամենաշատ ազդել է քեզ քո կյանքում։

Վ.Բ. Անձնական է, կնախընտրեմ չպատասխանել։ 

Մ.Թ. Հա, օքեյ, հա, դե, անձնական հարցերը փորձում եմ չտալ, բայց մեկ-մեկ ուզում ենք հասկանալ, որ էդ մարդու անցած ուղին, ինչ է եղել էդ անցած ուղիում, որ իրեն ստեղծել է կամ ձևավորել է այն, ինչ որ կա այսօր։ 

Վ.Բ. Այսքանը կարող եմ ասել, որ մեկ օր իմ կյանքում եղել է շատ անկյունադարձային, վատ ձևով, և այդ օրը կարող եմ ասել, որ ինձ ձևավորել է, ոչ այդ օրը, բայց ասենք, հաջորդ մի քանի տարիների ընթացքին ես հասկացել եմ, որ այդ է ամենավատ օրը և որոշել եմ, որ ուրիշ բան պետք չէ քեզ խանգարի, որովհետև արդեն ապրել ես քո ամենավատ օրը։

Մ.Թ. Այո։

Վ.Բ. Եվ այդ, միգուցե, հուսով եմ, ինձ դարձրել է ավելի գործնական, ավելի, ինչպես բացատրեմ, գործնական։

Մ.Թ. Գործնական, հա, ինձ թվում է։

Վ.Բ. Շատ չխորանալ հոգեկան վիճակների մեջ, որովհետև շատ անգամ անբացատրելի են իրենք, և փորձել բացատրել մի բան, որ, իրականում, միգուցե չի կարելի բացատրել։ Ուրեմն անիմաստ է ժամանակ վատնել, և այդ ժամանակն է, որ դու կորցնում ես տեղքայլ անելով։ 

Մ.Թ. Այո, համաձայն եմ և միշտ իմ երեխաներիս եմ ասում, երիտասարդներին եմ ասում՝ ինչ-որ դժվարություն լինի կյանքումդ, ողբերգական նույնիսկ, միշտ ելք կա, միշտ ճանապարհ կա, որ քեզ տանում է ուրիշ տեղ և միգուցե ավելի լավ տեղ, միգուցե ավելի գործնական, ավելի տրամաբանական, ավելի աշխատասեր։ Վերադառնանք Սովետ, 5 տարվա պլանները, չեմ սիրում էս հարցը, բայց պիտի տամ՝ Վասգեն Բրուտյան, «Արդեան» արվեստի կենտրոնի հիմնադիր տնօրեն, ոգի, սիրտ, ուղեղ, ամեն ինչը, 5 տարի հետո, այսինքն, ի՞նչ է հաջորդ լեռը, որ պիտի նվաճես։

Վ.Բ. Մարիա ջան, երանի ես էլ իմանայի։ Ես կուզեմ ասել, որ ունեմ 30 տարվա պլան, բայց ոչ 5 տարվա։ Շատ տարօրինակ է։

Մ.Թ. Լավ, 30 տարի հետո՝ հաջորդ հարցազրույցի ժամանակ։

Վ.Բ. Բայց կուզենայի տեսնել, որ «Արդեան»-ը մի փոքր ձևով մասնակից է այն, ինչի մասին խոսեցինք, վերածել Հայաստանը այդ դիզայնի ոլորտների մեջ առաջնադեմ երկրներից մեկը։

Մ.Թ. Եվ ոչ մի բան չկա, որ մեզ խանգարելու է, չկա իրականության մեջ։ 

Վ.Բ. Մենք մեզ։

Մ.Թ. Բացի մենք մեզնից։ Այո։ Ստեղծարար արվեստագետ և ամենակարևորը, որ մոռացա ասել, մեր երևանյան փողոցներում հաճախ կարող ենք քեզ տեսնել հեծանիվով, էդ ո՞նց ես, էդ քաջությունը որտեղի՞ց է, ուզում եմ հասկանալ։ 

Վ.Բ. Գիտե՞ք, հեծանիվը իմ տրանսպորտն է Երևանում, շատերն են ասում, որ ինչո՞ւ ես ռիսկ անում Երևանի փողոցներով հեծանիվ քշել, ուզում եմ մտածել, որ ավտովարորդ, քշողներն են մի քիչ վտանգի տակ։

Մ.Թ. Դե էդ ուրախ հնչյունով՝ մերսի, Վասգեն։  

Վ.Բ. Շնորհակալություն, Մարիա։

մարդ ԱՌժամանակ