Պատերազմ… Չենք ուզում պատերազմ, բայց պետք չէ այդ բառով վախեցնել

Հոդվածը կարող եք լսել ՁայնաԳիր՝ հեղինակի ընթերցմամբ

Ոսկեպարի վրա ամպեր էին: Չնայած սառը, մռայլ եղանակին՝ գյուղամիջում մարդաշատ էր: Մարդիկ պարզապես խմբերով կանգնած էին: Հիմնականում՝ լուռ: Ֆրանսիայից ժամանած նկարահանող խումբը փորձում էր գյուղապետին համոզել հարցազրույց տալ, գյուղապետը դիմադրում էր:  

Մարտի 18-ին Հայաստանի Հանրապետության վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի՝ Ոսկեպար կատարած այցից հետո, գյուղացիների աչքին ոչինչ չի երևում:  

Լուրը, որով եկել էր վարչապետը, ըստ գյուղացիների, չափազանց վատն էր.
«Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև սահմանազատման և սահմանագծման գործընթացը մտնում է գործնական փուլ»: Գործընթացը սկսվում է Տավուշից: 

Պաշտոնական Բաքուն պահանջել է անհապաղ իրեն վերադարձնել Տավուշի մարզի և Ղազախի շրջանի սահմանագծին գտնվող չորս գյուղերը՝ Բաղանիս Այրումը, Աշաղը Ասքիփարան, Խեյրիմլին և Ղըզըլհաջիլին: Ալմա Աթայի հռչակագրով, այս չորս գյուղերը դե յուրե Հայաստանի տարածքում չեն: «ՀՀ տարածքում երբեք այդպիսի անուններով գյուղեր չեն եղել»,- գյուղացիներին փորձել էր մխիթարել վարչապետը։ 

Այդ գյուղերը 1990-ականների սկզբից գտնվում են հայկական կողմի վերահսկողության տակ։ Դրանց հարևանությամբ են անցնում դեպի Վրաստան միջպետական ճանապարհը, Հայաստան մտնող գազամուղը։

Մարտի 23: Ժամը 16:00: 

— Ոսկեպարի՞ց եք,- մոտեցա գյուղամեջում կանգնած խմբերից մեկին:  

— Ա՛նպայման,- շեշտն առաջին վանկի ձայնավորի վրա դնելով՝ արձագանքեց տղամարդկանցից մեկը: Նա շեշտված ու կտրուկ պատասխանեց՝ փորձելով այդ մեկ  բառի մեջ միանգամից մի քանի իմաստ տեղավորել: Զրույցի բռնվելու իմ փորձը, սակայն, տեղում կանխեց,- Էնքան եմ խոսել, էնքան եմ պատասխանել, գլուխս դդում ա դարձել արդեն: Ա՛յ, էն կարմիր շորով կանգածը դպրոցի ուսուցիչ է։ Ա՛յ, իրան դիմեք:

— Ոսկեպարի միջնակարգ դպրոցի զինղեկն եմ, մասնագիտությամբ՝ պատմաբան: Բեգլարյան Նվեր,- պատրաստակամորեն ներկայացավ զրուցակիցս: 

— Վարչապետը Ոսկեպարում հանդիպման ժամանակ ասաց, որ կառավարության քաղաքականությունը պատերազմ թույլ չտալն է և սահմանազատման ու սահմանագծման գործընթացն անում են ոչ միայն Հայաստանի, այլև կոնկրետ Ոսկեպար գյուղի անվտանգության համար։ Ինչու՞ են գյուղացիները, այնուամենայնիվ, մտահոգ:  

— Ոսկեպարում և տարածաշրջանում բոլորը դեմ են: Հողը տալիս ենք, թուրքին բերում, մեր գլխին նստեցնում, ի՞նչ են լինելու հետևանքները: Ժողովուրդը շատ լավ հասկանում է: Առաջին հերթին կորցնում ենք Հայաստան-Վրաստանի սահման ճանապարհը, երկրորդ հերթին կորցնում ենք Երևան-Սյունիք ճանապարհը Տիգրանաշենի մոտ, Ազատամուտի մոտ (գյուղ Իջևանում-խմբ.) կորցնում ենք կապը դեպի Բերդ, Վազաշեն և այլն: Ադրբեջանին պետք է վերահսկողությունը Հայաստանի մայրուղիների վրա: Առաջ գալով, վաղ թե ուշ, կգրավի Ոսկեպարը, ոսկեպարցիները կգաղթեն: Ոսկեպարը ոչ միայն իմ հայրենի գյուղն է, այլ Իջևանն ու Նոյեմբերյանը կապող միջնաբերդն է: Չեղավ Ոսկեպարը, ճանապարհը բացվում է դեպի Նոյեմբերյան, դեպի Իջևան, Վանաձոր և Գյումրի: Սա է վտանգը: Էնպես որ, գյուղում ոչ մեկը չի վախենում: Ժողովուրդը վճռականորեն իր «ոչ»-ն ասաց: 

— Հիմնավորումն այն է, որ Ադրբեջանի նշած չորս գյուղերը Հայաստանի սահմաններից ներս չեն եղել, իրենցն են:  

— Իրանցն են եղել, հիմա էլ մերն են: Չենք տալիս, որովհետև միջազգային օրենք էլ կա. այդ գյուղերը երբ վնասազերծվել են 1990-ականների սկզբին, գյուղեր չէին, բնակչությունը գաղթած էր: Դրանք ռազմաբազաներ էին: Իսկ ռազմաբազաների վնասազերծումը միազգային պրակտիկայում ընդունված է: Հայկական ուժերը վնասազերծել են դրանք, որպեսզի տարածաշրջանի բնակչությունը կարողանա ապրել այստեղ: 

— Ոսկեպարի՞ց եք,- մոտեցա տղամարդկանց մեկ այլ խմբի: 

— Ոսկեպարցի ենք, հա, բայց  ի՞նչ խոսենք, քանի օր ա՝ էնքան ենք խոսում: Սպիտակ մազերով այն մարդուն որ մոտենաք, հաստատ կխոսի:  

Իսկապես, սպիտակ մազերով մարդը սիրով արձագանքեց զրուցելու առաջարկին, բայց հրաժարվեց ներկայանալ. 

-Չնեղանաք, բայց Ձեզ նման, շատերը գալիս են, մարդկանց խոսեցնում, տանում, ուրիշ բան են ներկայացնում: Տարբեր խաղեր են:

— Որքանո՞վ է հավանական ոսկեպարցիների արտագաղթը՝ չորս գյուղերը վերադարձնելուց հետո: 

— Արտագաղթ, բնական է, կլինի, եթե ադրբեջանցիների ասած քարտեզով տան: 1990-ականներին Ոսկեպարն իր ինքնապաշտպանության համար գործողություններ է արել, ապահովել իր դիրքերը: Անգամ դրանից հետո Ոսկեպարում արտագաղթ եղել է: Այսօր էլ գյուղի կեսն արտագաղթած ա: Հիմա պատկերացնու՞մ ես, եթե թուրքը գա գյուղի վերևում նստի, ի՞նչ կկատարվի: Որ ստից ասենք՝ էստեղ նստելու ենք, սուտ ո՞նց ասենք,- դառնացած խոսում էր սպիտակ մազերով մարդը: 

Ոսկեպարում 2023-ի հունվարի 1-ի դրությամբ բնակիչների թիվը 721 է: 

— Կան կարծիքներ, որ գյուղացիներին պետք է զինել:  

— Զենք տալ պետք չէ, ուղղակի հասկանալ է պետք, որ սա տարբերակ չէ, սա լուծում չէ: Ճիշտն ասած՝ այդ հարցը նաև վարչապետին եմ տվել: Ասել եմ՝ էսքան ճանապարհ անցելուց հետո Դուք ո՞նց եք թուրքին վստահում, որ մենք մեր դիրքերը զիջենք, լավ-վատ՝ դիրքեր ունենք ապահովված, թուրքը գա գյուղի վերևը նստի, էդպես խաղաղություն լինի՞: Հնարավոր է՞ էդպես: 

— Վարչապետն ասաց՝ եթե չզիջենք, շաբաթվա վերջին պատերազմ կլինի:  

-Պատերազմ… Նախ՝ այդ բառն ասելը ճիշտ չէր: Ես էլ կասեմ՝ պատերազմով Ադրբեջանը մի անգամ փորձել է էս տարածաշրջանում 90-ականներին: Ի՞նչ է ստացել, կորցրել է տարածք, կորցրել է գյուղեր: Պետք չէ ժողովրդին վախացնել, դուխաթափ անել: Թող ոչ մեկը չպարծենա՝ հերոս ենք, այս կանենք, այն կանենք, բայց պետք էլ չի նման քայլերով ժողովրդի հետ խոսել: 

— Հնարավոր համարու՞մ եք խաղաղությունը, երբ երկու ժողովուրդները միմյանց հետ հաշտ կապրեն: 

— Մենք խաղաղության կողմնակից ենք: Ժամանակին եղել են նորմալ  հարաբերություններ: Գուցե թե մինչև 44-օրյա պատերազմը կհավատայի դրան: Իրականում՝ պետք է էդ խաղաղությունը մեզ, բայց այսքան բանը տեսնելուց հետո ո՞նց վստահենք թուրքին: Անհավատալի, անհավանական բան է: 

Զրույցին միացավ մեկ ուրիշը.

— Ժամանակին իրար հարսանիքների էինք գնում հայերն ու ադրբեջանցիները՝ Վերին Ասկիպար: Սահմաններն հիմա էնպես են ստեղծել, որ ժամանակին մերոնք չեն գիտակցել, էնպես են սահմաններն արել, որ իրավիճակը երբ ուզենան, սրեն երկու ազգի մեջ: Մենք պատերազմի կողմնակից չենք: Գիտակցում ենք՝ պատերազմը մնում է պատերազմ, բայց դե նման տարբերակներով էլ միակողմանի զիջումներով հնարավոր չէ: Իրենք բացահայտ խաղաղություն չեն ուզում: Էդ տարբերակով թուրքի հետ հնարավոր չէ լեզու գտնել:  

Ոսկեպարցիները ձեռքով ցույց էին տալիս Ադրբեջանին տրվելիք տարածքներն ու ասում, որ այդ ժամանակ Ոսկեպարն ինքն է դառնալու գրեթե անկլավ՝ Ադրբեջանի ներսում. «Չի կարող, ախր, էսպես լինել: Որ պարտվել ենք 2020-ին, պիտի պարտված էլ մնա՞նք, անընդհատ զիջե՞նք: Հասկացանք՝ պարտվել ենք, բայց դա չի նշանակում, որ թուրքը ինչ ուզենա, պիտի անի: Է՛հ, տրամադրություն էլ չունեմ խոսելու: Որ տվեցինք գյուղերը, Ոսկեպարը կոլցոյի մեջ է հայտնվում: Լավատես չեմ:
Մեր դիրքերն էստեղ վատը չեն, լավն են: Պատկերացրու, Ոսկեպարը Նոյեմբերյանի մեջ է, մեր մարզկենտրոնն Իջևանն է: Ամեն սուտի բանի համար գնում ենք Իջևան: Հիմա պիտի գնանք Կիրովական (Վանաձոր-խմբ.), նոր գանք Իջևան»:

Գյուղամեջում հավաքվածները բացառապես տղամարդիկ էին: Հավաքվածներից մեկն ասաց. «Դե, մեզ մոտ ընդունված չէ: Կանայք  ի՞նչ գործ ունեն՝ գան, գյուղամեջում կանգնեն: Մենք մե՛ր սովորույթներն ունենք: Օրինակ՝ չե՛ք տեսնի Ոսկեպարի գյուղամիջում նստած գարեջրի շշով ինչ-որ մի երիտասարդ գարեջուր խմի: Մեզ մոտ դա ընդունված չէ: Ամեն ինչը մեզ մոտ աշխատում ենք չափի մեջ պահել»: 

Հենց տղամարդն ավարտեց խոսքը, ճանապարհին նկատեցի երկու կանանց: Ուզում էի մոտենալ, երբ տղամարդը կանգնեցրեց ինձ. 

— Այդ ու՞ր ես գնում, նա իմ կինն է՝ Համեստը: Համե՛ստ, Համե՛ստ, սպասե: Հիմա կով կթելու ժամանակն է, պիտի գնանք: 

Համեստ անունով կինը հեռվից ժպտաց ու հաստատեց ամուսնու խոսքը՝ զբաղված է, գործեր ունի, գյուղամեջում սրա-նրա հետ զրույցի ժամանակ չունի: 

— Ոսկեպարում հարսանյաց սրահ կա՞:  

Հարցս մռայլեցրեց սպիտակ մազերով տղամարդուն.

— Է՛հ… Իրականում ունենք հանդիսությունների սրահ, բայց ճակատագրի բերումով է երևի՝ հիմնականում որպես սգո սրահ է օգտագործվում, սգո արարողությունների համար: Հարսանիք՝ շատ հազվադեպ: Եթե լինում էլ է, դրսում են անում: 

Ոսկեպարի գյուղապետարանի հարևանությամբ երկու կիսակառույց տներ կային. «Տերերը էսպես թողել են, չեն ավարտում: Էլ ի՞նչ իմաստ ունի…»: Տերերն էլ, ասացին, Ռուսաստանում են: 

Հարևան տանը, ցանկապատից ներս, բակը խնամքով ավլող մի կնոջ տեսա: 

— Բարի երեկո: 

Նայեց իմ ուղղությամբ, ապա, առանց պատասխանելու, շարունակեց ավլել:

— Չե՞ք ուզում խոսել: 

— Չէ, չեմ ուզում, տրամադրություն չկա: 

Օրը մթնում էր: Գյուղամեջում մարդիկ դեռ կանգնած էին: Ոչ ոք չէր հեռանում:

Տեսեք նաեւ

Մեծ ոգևորությամբ պատրաստվում ենք մայիսի 30-ից հունիսի 2-ին կայանալիք երրորդ ամենամյա և շատ սպասված EVN մեդիա փառատոնին: 

Կլինեն ավելի շատ Անձնական զրույցներ, հագեցած պանելային քննարկումներ, ուշագրավ ընթերցումներ և զրույցներ, ցուցահանդեսներ և շփումներ:

Հարգանքներով՝ Ձեր
EVN Report