Ինչո՞ւ է աղմկում քաղաքը

«Պատուհանը բացում ես՝ փողոցի աղմուկն է՝ մեքենաների, անցորդների, երաժիշտների ձայները, պատուհանը փակում ես՝ հարևանների տան աղմուկն է՝ էլ նորոգում, էլ լվացքի մեքենա, էլ օդորակիչ։ Ամենուրեք աղմուկ է»,- Երևանի կենտրոնում՝ Մաշտոցի պողոտայի միջնամասի շենքերից մեկի երկրորդ հարկում ավելի քան 40 տարի բնակվող Էմմա Սարգսյանն ասում է, որ տարեց տարի քաղաքն ավելի ու ավելի աղմկոտ է դառնում։

Ըստ Սարգսյանի՝ երբեմն, երբ գնում է ամառանոց, լռությունն այնքան տարօրինակ է թվում, որ անգամ կարծում է, թե ականջները խնդիր ունեն․

«Տարիներ առաջ նման բան չկար, այլ թաղամասերում չգիտեմ ինչպես, բայց կենտրոնում գիշեր-ցերեկ աղմուկ է, հատկապես եթե տան մոտ էլ կա ժամանցի որևէ վայր, վերջ, անգամ եթե իրենք փորձում են կառավարել աղմուկը, միևնույնն է, իրենց մոտից դուրս են գալիս ժամերով կանգնում հա-հա-հի-հի են անում»։

Սակայն այսքանի հետ մեկտեղ, Սարգսյանը, միևնույնն է, որևէ կերպ չի փորձել հարցը լուծել պատկան մարմինների միջոցով, ասում է՝ անվերահսկելի աղմուկ է․

«Գիշերվա կեսին աղմկելով քայլում են, կամ մեքենայում բարձր երաժշտություն միացրած անցնում, ո՞ւմ ասես արի տես ովքեր են: Տարբեր կողմերից էլ, տարբեր ժամերի հրավառության ձայներ են լսվում, ո՞նց իմանաս երբ կլինի հաջորդը, որ կանչես գան ստուգեն»։

Մինչդեռ կան քաղաքացիներ, որոնք չեն ընկրկում ու բողոք ներկայացնելով՝ փորձում են լուծել իրենց հուզող խնդիրը։

Սանձելով աղմուկը

2002-ին Հայաստանում հաստատված, այնուհետև փոփոխությունների ենթարկված «Աղմուկն աշխատատեղերում, բնակելի և հասարակական շենքերում և բնակելի կառուցապատման տարածքներում» սանիտարական նորմի համաձայն՝ 07։00-23։00-ն բնակարան ներթափանցող աղմուկը պետք է լինի 40 դբ (դեցիբել), իսկ 23։00-07։00-ն՝ 30 դբ։

ՀՀ առողջապահական և աշխատանքի տեսչական մարմնի Երևան քաղաքի տարածքային կենտրոնի պետ Գագիկ Գրիգորյանը, ի պատասխան հարցման, հայտնում է, որ 2021-ի սեպտեմբերի 07-ից մինչև 2022-ի դեկտեմբերի 31-ը ներառյալ տեսչական մարմին է մուտքագրվել Երևան քաղաքում գործունեություն իրականացնող տնտեսավարող սուբյեկտների գործունեության արդյունքում առաջացող աղմուկի վերաբերյալ (երաժշտական, շինարարական և օդափոխիչ) 127  դիմում-բողոք։ (Հատկանշական է, որ 2019-ի սեպտեմբերի 1-ից մինչև 2021-ի սեպտեմբերի 7-ն ընկած ժամանակահատվածում անհանգստացնող աղմուկի վերաբերյալ քաղաքացիներից ստացվել էր 188 բողոք)։

Ներկայացված դիմում-բողոքներից 124 դեպքերում տեսչական մարմնում հարուցվել են վարչական վարույթներ, որոնց շրջանակներում իրականացված զննումների և աղմուկի մակարդակի գործիքային չափումների արդյունքում արձանագրված խախտումների հիման վրա 26 տնտեսավարող սուբյեկտներին տրվել են կարգադրագրեր՝ արձանագրված խախտումները վերացնելու նպատակով սահմանված ժամկետում համապատասխան միջոցառումներ ձեռնարկելու համար։ Միաժամանակ, վերոնշյալ տնտեսավարող սուբյեկտների պաշտոնատար անձանց նկատմամբ կիրառվել է 26 վարչական տույժ` տուգանք:

Հարուցված 124 վարչական վարույթներից 98-ը կարճվել են՝ 27-ը դիմումատուների գրավոր ձևով իրենց դիմումից հրաժարվելու հիմքով, 71-ը՝ վարչական իրավախախտման դեպքի բացակայության հիմքով:

«Հիմք ընդունելով «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթների մասին» ՀՀ օրենքի 33-րդ հոդվածը, 3 դիմում բողոք վերադարձվել է դիմողին` նշելով պատճառների մասին»,- նշված է Գրիգորյանի պատասխանում: 

ՀՀ ԱԱՏՄ Երևան քաղաքի տարածքային կենտրոնի հիգիենիկ, սանիտարահիգիենիկ և հակահամաճարակային վերահսկողության բաժնի պետ-տեսուչ Նոնա Հայրապետյանն ասում է, որ տեսչական մարմինը, գործող օրենսդրության պահանջներով, վերահսկող կառույց է, որն իրականացնում է ստուգումների, վարչական վարույթների միջոցով։

Հայրապետյանը բացատրում է, որ հարուցված վարչական վարույթների շրջանակներում նշանակվում է համապատասխան զննում․ եթե դիմումում հստակ նշվում է բողոքի աղբյուր տնտեսվարող սուբյեկտը, ապա զննումն իրականացվում է ինչպես դիմումատուի բնակարանում, այնպես էլ բողոքի առարկա տնտեսվարող սուբյեկտում։ 

«Սակայն, երբեմն լինում է, որ քաղաքացին բողոքում է, թե խանգարող աղմուկ է առկա, խախտվել է սահմանադրական իրավունքը, սակայն չի նշում կոնկրետ տնտեսվարող սուբյեկտ, որից բողոքում է, այդ դեպքում իրականացվում է քարտեզագրում՝ ինչպես բնակարանում, այնպես էլ հարակից վայրերում՝ աղմուկի հնարավոր աղբյուրը հայտնաբերելու համար»,- ասում է Հայրապետյանը՝ հավելելով, որ ենթադրվող սուբյեկտները հայտնաբերելուց հետո ուղարկվում է ծանուցում՝ զննում կատարելու մասին։ Այնուհետև տեսչական մարմնի կողմից հայտ է ներկայացվում էկոնոմիկայի նախարարության կազմում գործող Ստանդարտացման և չափագիտության ազգային մարմնին՝ համապատասխան գործիքային չափումներ իրականացնելու նպատակով։ 

«Չափումներից հետո կազմվում է զննման արձանագրություն, նշվում են աղբյուրները, ամեն բան մանրամասն արձանագրվում է, ստորագրվում է ինչպես մեր մասնագետների, այնպես էլ բողոքողի ու տնտեսվարող սուբյեկտի ներկայացուցչի կողմից։ Այնուհետև ներկայացվում է փորձագիտական եզրակացություն, իրականացվում են լսումներ, ապահովում ենք իրենց լսված լինելը։ Եթե աղմուկի գործիքային փորձաքննության արդյունքում չեն արձանագրվում խախտումներ, ապա գործը կարճվում է, խախտումների դեպքում՝ տնտեսավարողին տրվում է կարգադրագիր՝ հստակ նշելով ժամկետները՝ աղմուկի մակարդակը սահմանված մակարդակին համապատասխանեցնելու համար և նշանակվում է վարչական տույժ»,- ասում է Հայրապետյանը՝ նշելով, որ ժամկետը լրանալուց հետո կրկին իրականացվում է զննում, գործիքաչափում, նորից խախտումներ արձանագրելու դեպքում տույժ է նշանակվում՝ «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ» ՀՀ օրենքի 42․1-րդ հոդվածի համաձայն՝ քաղաքացիների նկատմամբ՝ սահմանված նվազագույն աշխատավարձի տասնհինգապատիկից մինչև երեսնապատիկի չափով, պաշտոնատար անձանց նկատմամբ՝ ութսունապատիկից մինչև հարյուրհիսնապատիկի չափով:

Հայրապետյանն ասում է, որ երբեմն քաղաքացիները դժգոհում են, թե ինչու են տնտեսվարողներին իրազեկում զննումների մասին, սակայն այդ պահանջն ամրագրված է օրենքով, բացի այդ, ըստ մասնագետի՝ կան վայրեր, որտեղ առանց տնտեսվարողի չեն կարող մուտք գործել, կամ կան վայրեր, որտեղ անհրաժեշտ է կատարել չափումներ նաև աղմուկի բացակայությամբ, և, օրինակ՝ պետք է անջատել աշխատանքային գործիքները։

Հայրապետյանն ասում է, որ աղմուկի ձևերը տարբեր են․ լինում են բողոքներ և՛ երաժշտական, և՛ շինարարական, և՛ օդափոխիչ համակարգի գործունեության ժամանակ առաջացող աղմուկներից․

«Այս պահին շատ են բողոքները շինհրապարակներից առաջացող աղմուկներից, ամռան սեզոնին՝ բացօթյա սրճարանների բացվելուն պես ավելանում են բողոքները երաժշտության ձայնից»։

Ըստ Հայրապետյանի՝ անում են ամեն բան, որ բողոքը բավարարվի ամբողջ ծավալով, ու բողոքողը գոհ մնա, քանի որ ունի խնդիր, որը պետք է լուծվի։

Իսկ աղմուկը, իսկապես, լուրջ խնդիր է, համարվում է շրջակա միջավայրի վնասակար աղտոտման կարևորագույն գործոններից մեկն ու ոչ պակաս վտանգավոր է, քան օդի և ջրի աղտոտումը: 

Հոգեբան Մարիամ Մելքումյանն ասում է, որ աղմուկը համարվում է սթրեսածին գործոն, բացասական ազդեցություն է ունենում մարդու նյարդային համակարգի, հոգեկան աշխարհի վրա։ Աղմուկի հետևանքով անձն ունենում է հոգնածության, թուլության զգացողություն, ու եթե աղմուկը պարբերաբար կրկնվող է և ունի մշտական ներգործություն, կարող է մարդու մոտ դրսևորել մշտական հոգնածություն, աշխատունակության անկում, մինչդեռ անձը, հնարավոր է, որ անգամ չգիտակցի, թե ինչ է կատարվում, ինչի հետևանք է իր կարգավիճակը, սակայն լինի անտրամադիր, դյուրագրգիռ։

«Կան աղմուկի տեսակներ, որոնց մեր օրգանիզմը սկսում է հարմարվել, ժամանակի ընթացքում սկսում է չնկատել, բայց, միևնույնն է, հետնաբեմում շարունակում է այդ աղմուկն ազդել մարդու հոգեկանի, նյարդային համակարգի վրա»,- ասում է Մելքումյանը։

Չափելով աղմուկը

Երևանի աղմուկի քարտեզը վերջին անգամ կազմվել է 1976-ին, մինչդեռ դրանից հետո աղմուկն անընդհատ աճում է, պատճառները շատ են․ ավելացել են տրանսպորտային հոսքերը, ինժեներատեխնիկական սարքերի տեսակների և քանակի, օգտագործման ծավալների ավելացումը, շենքերին տեղադրվող օդորակման սարքավորումները, զվարճանքի կենտրոնները՝ սրճարանները, ռեստորանները, ակումբները, փաբերը, որոնք հաճախ օգտագործում են ձայնային հզոր սարքավորումներ։

Դեռ 2019-ի փետրվարին առողջապահության այն ժամանակվա նախարար Արսեն Թորոսյանը ֆեյսբուքյան իր էջով տեղեկացրեց, որ արդեն ունեն Երևան քաղաքի փոքր կենտրոնի աղմուկի քարտեզը՝ կազմված Հիվանդությունների վերահսկման և կանխարգելման ազգային կենտրոնի կողմից։ Քարտեզը տեղեկացնում է, թե հատկապես որ հատվածներում է աղմուկի մակարդակը բարձր և որոնք են դրա հիմնական աղբյուրները։

Թորոսյանի ներկայացրած քարտեզի համաձայն՝ փոքր կենտրոնում առավոտյան չափումների արդյունքում գրանցվել էր 60-78 դբ աղմուկ, ցերեկվա ժամերին՝ 60-74 դբ, երեկոյան ժամերին՝ 60-75 դբ։

«Հաճախ ստանում ենք հետևյալ տեսակի մեղադրանքներ՝ «կարևոր գործերը թողած ինչով եք զբաղվում»։ Նման մեղադրանքները հիմնականում ուղղված են լինում մեր այն նախաձեռնություններին, որոնք վերաբերում են հազարավոր մեր քաղաքացիների և հատկապես կանխարգելիչ միջոցառումներին։ Աղմուկը ինքնին լուրջ հանրային առողջապահական խնդիր է և, այո, մենք նաև դրանով ենք զբաղվելու»,- գրել էր Թորոսյանը՝ հավելելով, որ աշխատանքները շարունակական են լինելու։

Առողջապահության նախարարության Հիվանդությունների վերահսկման և կանխարգելման ազգային կենտրոնի ակուստիկայի, ճարտարագիտատեխնիկական և տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ոլորտի պատասխանատու Կարո Փալայանը ևս հաստատում է՝ աղմուկը, իրականում, շատ կարևոր հանրային խնդիր է, աղմուկի բարձրությունից կախված՝ բնակչությունը կարող է ունենալ անգամ առողջական խնդիրներ։

Սակայն 2019-ից սկսված չափման գործընթացը դեռևս չի ավարտվել․ ամիսներ անց սկսվեց կորոնավիրուսի համավարակը, քաղաքացիների տեղաշարժի սահմանափակումների պայմաններում աղմուկի չափումն անիմաստ էր։

«Պարզապես լռություն էր, մեքենաների շարժ չկար, ռեստորանները չէին աշխատում, կարելի է ասել շատ լավ վիճակ էր, սակայն դա, իհարկե, իրականությունը չէր ու եթե մենք այդ ժամանակ անգամ անեինք չափումները, իրական պատկերը չէր լինի»,- ասում է Փալայանը՝ նշելով, որ այժմ շարունակվում են աշխատանքները, որոնք, սակայն, երկարատև ու ժամանակատար են, լինում է, երբ քաղաքում այլ աղմուկների առկայության դեպքում ստիպված են լինում դադարեցնել չափումները՝ ճիշտ արդյունք ունենալու համար։

Փալայանը հայտնում է, որ այս պահին ավարտել են Կենտրոն վարչական շրջանի նախնական չափումները, սակայն աշխատանքներ են իրականացնում նաև մյուս շրջաններում, որպեսզի կարողանան գնահատել,  ինչպես նաև անցկացնեն արդյունքների համեմատական։ 

«Կենտրոնում կան տեղեր, որտեղ Հայաստանում ընդունված նորմերը պահպանվում են, սակայն, Մաշտոց, Կորյուն, Հերացի փողոցներում, օրինակ, ցերեկային ժամերին աղմուկը հասնում է մոտ 75 դբ, շատ ժամանակ՝ ավելի շատ։ Հիմնականում, միջին շենքային պատն ու պատուհանը կարողանում է պահպանել միջինում 10-15 դեցիբել։ Հետևաբար, բնակարան ներթափանցած աղմուկը, միանշանակ, գերազանցում է ընդունված նորմը»,- մեկնաբանում է մասնագետը։

Փալայանի խոսքով, թեև ակնկալվում է, որ ոչ աշխատանքային՝ շաբաթ ու կիրակի օրերին կենտրոնում աղմուկը պետք է նվազի, սակայն դա այդքան էլ այդպես չէ․

«Ոչ աշխատանքային օրերին անգամ հոսքը կարծես կենտրոն է գալիս, ռեստորանների աղմուկն էլ մյուս կողմից։ Եթե աշխատանքային օրերին առավոտյան 07-09-ն է աղմուկը շատ բարձր, այնուհետև ավելանում է ցերեկային ժամերին, իսկ երեկոյան 18։00-21։00-ն լինում է պիկը, մինչդեռ շաբաթ-կիրակի աղմուկն սկսվում է ցերեկվա ժամերից մինչև երեկո»։

Ըստ մասնագետի՝ Երևանը կառուցված է տարբեր բարձրությունների վրա ու աղմուկը կարող է անգամ երկար հեռավորության վրա տեղ հասնել․ 

«Որտեղ շինարարություն է, միանշանակ, աղմուկը բոլոր նորմերը գերազանցում է։ Սակայն, եթե պահպանվեն շինարարական նորմերը և մեկը մյուսի նկատմամբ հարգանքը, հնարավոր է խուսափել մեծ վեճերից և խնդիրներից»։

Փալայանի կարծիքով՝ կարևոր խնդիր է նաև թրթռումը, որն աղմուկի անբաժանելի մասն է․ աղմուկը կարող է դառնալ թրթռումը, թրթռումը կարող է դառնալ աղմուկ․

«Ես միշտ ասում եմ, որ օդորակիչները կոշտ ամրացնում են պատերին, մինչդեռ իրենց հետ լինում են ռետինե տափողակներ, որոնց վրա պետք է ձգվեն, սակայն, չգիտես ինչու, մեր վարպետները դրանք անպիտան են համարում, մինչդեռ տարիների ընթացքում, շարժիչի մաշվելուն զուգահեռ, աղմուկն ու թրթռումն ավելանում են, ինչը փոխանցվում է ամբողջ պատին, ու եթե տան կողմից էլ որևէ բան է ամրացված, դա դառնում է աղմուկ։ Այսինքն թվում է, թե աղմուկ է, մինչդեռ շարժիչի աղմուկի թրթռումն է»։

Ըստ Փալայանի, առհասարակ, Հայաստանում շատ հարցեր կարգավորված չեն, օրինակ՝ ցանկացած մարդ կարող է ցանկացած վայրում կախել իր օդորակիչը, ինչը, մինչդեռ, կարող է խանգարել հարևանին։ 

Բացի այդ, Փալայանն ասում է, որ գոյություն ունի ֆոնային աղմուկ հասկացողությունը, որը բոլոր աղմուկների համախմբվածությունն է, երբ ֆոնային աղմուկը նվազում է, օրինակ՝ գիշերային ժամերին, մարդը կարող է լսել աղմուկներ, որոնք երբևէ չի լսել։ 

«Եթե ֆոնային աղմուկը բարձր է լինում, մարդը կարող է դիմացի շենքի օդափոխիչի ձայնը չլսի, մինչդեռ ֆոնային աղմուկի բացակայության դեպքում՝ անգամ դա է լսվում։ Աղմուկի ալիքները մեկը մյուսին կարող են մարել։ Երբեմն կան մարդիկ, որ ասում են, օրինակ՝ հարակից ռեստորանը փակվեց, սկսեցի բոլոր աղմուկները լսել»։

Անլուծելի՞

Կարո Փալայանն ասում է, որ այս պահին եղած ուսումնասիրությունների համաձայն, ինչպես նաև ամբողջ աշխարհում, քաղաքային աղմուկի հիմնական աղբյուրը տրանսպորտային միջոցներն են, որոնք էլ շատ տարբեր են՝ կախված եղանակից, տեղանքից, ճանապարհի ծածկույթից, ինչպես նաև մեքենաների և անվադողերի տեսակներից:

«Աղմուկն անընդհատ տատանվում է, օրինակ՝ ամառային անվադողերն ավելի քիչ աղմուկ են արձակում, ձմեռայինները՝ ավելի շատ, քանի որ փորվածքներն ավելի շատ են, տարբերվում են նաև աերոդինամիկայի հետ կապված աղմուկները։ Բացի այդ, մոդայիկ է դարձել նաև մեքենաների խլացուցիչներից հրաժարվելը և կամ ձևափոխելը, ինչն էլ իր հերթին աղմուկն առավել բարձրացնում է»։

Փալայանն ասում է, որ եվրոպական մի շարք երկրներում արդեն մեծ աղմուկ արձակող շաժիչները փորձում են հեռացնել քաղաքի կենտրոնից, անգամ սկսել են ուշադրություն դարձնել ինքնաթիռների շարժիչներին։ Երևանում որոշ կարգավորումներ կան միայն բեռնատար մեքենաների հետ կապված։

«Իրականում, միայն առողջապահության նախարարությունով հնարավոր չէ այս աղմուկը նվազեցնել։ Դրա համար փորձում ենք ամբողջ Երևան քաղաքում ավարտել մեր հետազոտությունը, որպեսզի գանք եզրահանգման, վերլուծենք բոլոր արդյունքներն ու հետո նախատեսվում է շահագրգիռ բոլոր գերատեսչություններին հրավիրել հանդիպման, ներկայացնել իրավիճակը, որպեսզի իրենք էլ մեզ օգնեն խնդրի լուծման հարցում, այստեղ կարող է ոստիկանությունն էլ մեծ դեր ունենա, քաղաքապետարանը, այսինքն համալիր լուծում է հարկավոր՝ դրական արդյունք ունենալու՝ աղմուկի նվազեցման համար»,- ասում է Փալայանը՝ հավելելով, որպեսզի բնակելի շենքերի տակ չլինեն ակումբներ, բարձր երաժշտություն ունեցող սրահներ, անհրաժեշտ է քաղաքը տարանջատել բիզնես և բնակելի շենքերի տարածքների, ինչն իրականացնում է քաղաքակիրթ աշխարհը։

Փալայանի կարծիքով, ամենակարևորն այն է, որ քաղաքացիները միմյանց հարգեն,  օրինակ, շենքի բակում պետք չէ բարձր երաժշտություն միացնել կամ շարժիչի հզորությունը ստուգել ուշ ժամերին.

«Կան բաներ, որոնք կախված չեն գերատեսչությունների աշխատանքից, այլ ընդամենը պետք է լինի հարգանք միմյանց նկատմամբ, այդ ժամանակ արդեն ահագին փոփոխություն կլինի»։

Հոգեբան Մարիամ Մելքումյանն էլ աղմուկի հետևանքներից խուսափելու համար խորհուրդ է տալիս ննջասենյակների դասավորությունը կազմակերպել այնպես, որ դրանք լինեն փողոցների բանուկ հատվածից հեռու՝ գոնե քնի ժամին լիարժեք հանգստանալ կարողանալու համար.

«Եթե չենք կարող քաղաքային աղմուկից խուսափել, ուրեմն հարկավոր է պարբերաբար դետոքս ծրագրեր կիրառել, մեզ համար հանգիստ կազմակերպել, բնության մեջ լինել, լռության մեջ լինել, ինչ-որ վայրեր գնանք, որտեղ մենակ ենք, հանգիստ ենք, լուռ է, որպեսզի հնարավորություն ունենանք մեր ռեսուրսները վերականգնել»։

Տեսեք նաեւ